اختلال وسواس فکری عملی (OCD) یک اختلال سلامت‌روان است که در آن افراد افکار، احساسات، تصاویر ناخواسته و مکرر را تجربه می‌کنند (وسواس‌فکری) و در پاسخ به این افکار مجبور به رفتارها و اعمال خاصی می‌شوند (وسواس عملی). فرد مبتلا به اختلال وسواس فکری عملی این اعمال را برای از بین بردن موقت یا کاهش تاثیر وسواس فکری را انجام می‌دهد و عدم انجام آن فعالیت‌ها(وسواس عملی) باعث ناراحتی، اضطراب و رنج فرد می‌شود. اختلال وسواس فکری عملی از نظر میزان شدت متفاوت است، اما اگر درمان نشود، می‌تواند در توانایی‌های و عملکرد در محل کار، مدرسه و خانه اختلال ایجاد کند.

در این مقاله به معرفی اختلال وسواس فکری عملی(OCD)، علائم، علت، عوارض، عوامل خطرزا، اختلالات مشابه و درمان آن می‌پردازم.

بسیاری از افراد بعضی کارها را دوبار چک می‌کنند تا مطمئن شوند به عنوان مثال درب ورودی را قفل کرده‌اند یا اجاق گاز را خاموش کرده‌اند. همچنین داشتن بعضی از خرافات بسیار رایج است(مانند ضربه زدن به تخته). این عادات ممکن است به فرد کمک کند احساس امنیت بیشتری داشته باشد، اما به طور کل نشان دهند اختلال وسواس فکری عملی نیست.

برای افرادی که با اختلال وسواس فکری عملی زندگی می‌کنند، این اعمال نه تنها یک انتخاب شخصی نیست، بلکه زندگی روزمره و منظم آن‌ها را پیچیده و مختل می‌کند. بسیاری از افراد مبتلا به این اختلال افکار و باورهایی را که به اعمال وسواسی آن‌ها دامن می‌زند غیرمنطقی یا حداقل بسیار بعید می‌دانند. با این حال، آن‌ها به این رفتار وسواسی عمل می‌کنند تا:

• ناراحتی ناشی از افکار وسواسی مزاحم را تسکین دهد
• از تبدیل شدن ترس‌های مداوم به واقعیت جلوگیری کند

ممکن است از کسی بشنوید که می‌گوید: «من وسواس دارم»، زیرا دوست دارد وسایلش روی میز به روش خاصی چیده شود. اما اختلال وسواس فکری عملی (OCD) بسیار بیشتر از یک ترجیح شخصی برای تمیزی یا نظم است. وسواس فکری عملی بخش قابل توجهی از روز فرد را می گیرد و فعالیت‌های منظم و روزمره او را مختل می‌کند و همچنین باعث ناراحتی و اضظراب فرد می‌شود.

علائم اختلال وسواس فکری عملی (OCD)

همانطور که از اسمش پیدا است شامل دو نوع علائم اصلی است: علائم وسواس فکری و علائم وسواس عملی. بسیاری از افرادی که با اختلال وسواس فکری عملی زندگی می‌کنند، هم وسواس فکری و هم وسواس عملی را تجربه می‌کنند، اما برخی افراد فقط یکی را تجربه می‌کنند.

این علائم زودگذر یا کوتاه مدت نیستند. حتی علائم خفیف‌تر ممکن است حداقل یک ساعت در روز طول بکشد و به طور قابل توجهی بر فعالیت‌های روزانه فرد تأثیر بگذارد.

فرد ممکن است متوجه شود که افکار وسواسی درست نیستند، یا بدانید که رفتارهای وسواسی در واقع کاری برای جلوگیری از افکار مزاحم انجام نمی‌دهند. با این حال این افکار و رفتار غیرقابل کنترل هستند.

وسواس فکری

محتوای افکار وسواسی می‌تواند بسیار متفاوت باشد، اما چند موضوع رایج عبارتند از:

• نگرانی در مورد میکروب، کثیفی یا بیماری
• ترس از آسیب رساندن به خود یا شخص دیگری
• ترس از گفتن حرفی توهین آمیز یا زشت
• چیدن وسایل خود در یک راستا، منظم یا متقارن
• افکار جنسی نامناسب یا خشونت آمیز
• نگرانی در مورد دور انداختن اشیا
• زیر سوال بردن تمایلات یا جهت‌گیری جنسی خود
• نگرانی در مورد سلامت و ایمنی خود یا عزیزان خود
• تصاویر، کلمات یا صداهای مزاحم

این افکار ناخواسته و مزاحم، بدون توجه به اینکه فرد چقدر سعی می‌کند که آن‌ها را نادیده بگیرید یا سرکوب کند، باز می‌گردند. تکرار این افکار می‌تواند به این باور قوی‌تر منجر شود که اگر اقداماتی برای جلوگیری از آن‌ها انجام ندهد، ممکن است این افکار و تصاویر به واقعیت بپیوندد.

وسواس عملی

نمونه‌هایی از رفتارهای وسواسی عبارتند از:

• شستن دست‌ها، اشیاء یا بدن
• چیدن یا تراز کردن اشیا به روشی خاص
• شمردن یا تکرار عبارات خاص
• چند بار لمس کردن چیزی
• به دنبال اطمینان چندباره گشتن
• جمع آوری اشیاء خاص یا خرید چندین مورد از یک کالا
• پنهان کردن اشیایی که با آن‌ها می‌شود به خود و دیگران آسیب زد
• مدام در ذهن خود بررسی کردن رفتارهای خود تا مطمئن شود که به شخص دیگری آسیب نرسانده است.

ممکن است فرد احساس کند نیاز دارد که این اقدامات را چند بار تکرار کند، یا تا زمانی که همه چیز “درست” به نظر برسد این فعالیت را باید ادامه دهد. اگر در طول مراسم مرتکب اشتباه شود، پیش خود فکر کند که این فعالیت‌ها کار نمی‌کند مگر اینکه از ابتدا شروع کند و آن را به طور کامل به پایان برساند(رفتار آیینی).

علائم وسواس فکری عملی برای اولین بار معمولا در دوران کودکی ظاهر می‌شود. از آنجایی که علائم اغلب به تدریج شروع می‌شوند، ممکن است در ابتدا خیلی قابل توجه نباشند. در واقع، بسیاری از افراد قبل از اینکه متوجه باشند، سال‌ها با این بیماری زندگی می‌کنند.

علت اختلال وسواس فکری عملی(OCD)

علت اختلال وسواس فکری عملی به طور کامل شناخته نشده است. نظریه‌های اصلی عبارتند از:

• زیست شناسی: اختلال وسواس فکری عملی ممکن است نتیجه تغییرات در شیمی‌ طبیعی بدن یا عملکرد مغز شما باشد.
• ژنتیک: وسواس فکری عملی ممکن است عامل ژنتیکی داشته باشد، اما ژن‌های خاصی هنوز شناسایی نشده‌اند.
• یادگیری: ترس‌ها و افکار وسواسی یا رفتارهای وسواسی را می‌توان از تماشای اعضای خانواده آموخت و یادگیری کرد.

عوامل خطر زا

عواملی که ممکن است خطر ابتلا به اختلال وسواس فکری عملی را افزایش دهند عبارتند از:

• سابقه خانوادگی: داشتن والدین یا سایر اعضای خانواده مبتلا به این اختلال می‌تواند خطر ابتلا را افزایش دهد .
• اتفاقات آسیب‌زا(تروما): اگر رویدادهای آسیب‌زا یا استرس‌زا را فرد تجربه کرده‌ باشد، ممکن است خطر ابتلا به وسواس فکری عملی افزایش یابد.
• سایر اختلالات سلامت روان: اختلال وسواس فکری عملی ممکن است با سایر اختلالات سلامت روان، مانند اختلالات اضطرابی، افسردگی، سوء مصرف مواد یا اختلالات تیک مرتبط باشد.

مقاله مرتبط:

تروما چیست؟ علائم، نشانه‌ها و درمان

افسردگی؛ نشانه‌ها، انواع و درمان (همراه با ویدیو)

اختلال اضطرابی چیست؟ انواع، نشانه‌ها و درمان

عوارض

مشکلات ناشی از اختلال وسواس فکری عملی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• اتلاف وقت (زمان بیش از حد صرف رفتارهای وسواسی و آیینی کردن)
• مسائل بهداشتی(مانند بیماری‌های پوستی ناشی از شستن مکرر دست‌ها)
• اختلال در حضور و عملکرد در محل کار، مدرسه یا فعالیت‌های اجتماعی
• مشکل در روابط
• به طور کلی کیفیت پایین زندگی
• افکار و رفتار خودکشی
• مشکل در روابط

اختلالات مشابه

اختلالات دیگری که می‌تواند علائمی شبیه اختلال وسواس فکری عملی داشته باشند:

• اختلال بد شکلی: در این اختلال افراد دارای افکار ثابت یا رفتارهای تکراری که به ظاهر شما مربوط می‌شوند، دارند.
• تریکوتیلومانیا: افراد اصرار مستمر برای کندن موهای خود دارند.
• افسردگی: در افسردگی نیز افکار ناخواسته، مزاحم و ناخوشایند برای فرد پیش می‌آید، اما این افکار معمولاً منجر به وسواس عملی نمی‌شوند.
• اختلال احتکار: جمع آوری بیش از حد اشیاء غیر ضروری و مشکل در دور انداختن اشیا است، اما این رفتارها باعث ایجاد ناراحتی فرد نمی‌شود. افراد مبتلا به وسواس فکری عملی ممکن است فقط به دلیل اجبار برای تکمیل یک مجموعه یا به این دلیل که معتقدند اگر ذخیره نکنند منجر به آسیب به او یا عزیزانش شود، وسایل را جمع آوری یا ذخیره کنند.
• اختلال اضطراب فراگیر: در این اختلال همچنین فرد دچار نگرانی‌های مکرر و مداوم است. در اختلال اضطراب فراگیر نگرانی‌ها اغلب به زندگی روزمره مربوط می‌شود و ممکن است منجر به دوری از موقعیت‌های خاص شود اما به وسواس عملی منجر نمی‌شود.
• تیک: تیک‌ها یا حرکات ناگهانی و مکرر می‌توانند با وسواس فکری عملی همراه شوند. غیر معمول نیست که افراد مبتلا به وسواس فکری عملی به یک اختلال تیک مانند سندرم تورت نیز مبتلا باشند. اما فرد ممکن است بدون داشتن وسواس فکری عملی، دچار اختلال تیک شود.

درمان اختلال وسواس فکری عملی (OCD)

معمولاً درمان شامل روان درمانی و دارو می‌شود.

دارو

داروهایی که پزشکان ممکن است تجویز کنند:

• مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs)، مانند فلوکستین (پروزاک) یا سرترالین (زولوفت)
• کلومیپرامین (Anafranil) ضد افسردگی سه حلقه‌ای، اگرچه این دارو معمولاً به عنوان خط اول درمان تجویز نمی‌شود.
• داروهای ضد روان پریشی مانند آریپیپرازول (Abilify) یا ریسپریدون (Risperdal) که می توانند اثرات SSRI را افزایش دهند.
• ممانتین (نامندا)، یک آنتاگونیست گیرنده NMDA، که می تواند اثرات SSRI را نیز افزایش دهد.

گاهی اوقات ممکن است 8 تا 12 هفته اثرگذاری SSRI ها طول بکشد، بنابراین داروهای خود را طبق دستور مصرف کنید حتی اگر بلافاصله متوجه بهبودی نشدید.

روان درمانی

دارو اغلب می تواند به تسکین علائم کمک کند، اما با همکاری با یک روانشناس، فرد می‌تواند یاد بگیرید:

• روش‌هایی برای مدیریت افکار ناخواسته و تغییر الگوهای رفتاری غیر مفید
• راهکارهایی برای بهبود آرامش و مقابله با پریشانی عاطفی

رویکردهای درمانی توصیه شده برای اختلال وسواس فکری عملی (OCD) عبارتند از:

• درمان شناختی رفتاری (CBT): به فرد کمک می‌کند تا الگوهای افکار و رفتارهای ناخواسته یا منفی را شناسایی کرده و آن‌ها را تصحیح کند.
• پیشگیری از مواجهه و پاسخ (ERP): این روش نوعی از CBT است که شامل قرار گرفتن تدریجی در موقعیت‌های ترسناک یا نگرانی‌های ریشه‌ای وسواس است. هدف ERP یادگیری مدیریت افکار وسواسی بدون انجام رفتارهای وسواسی است.
• درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی: این روش شامل یادگیری مهارت‌های ذهن آگاهی برای مقابله با پریشانی ناشی از افکار وسواسی است.

راهبردهای مقابله ای مفید برای اختلال وسواس فکری عملی (OCD)

تمرینات تنفسی

تکنیک‌های مدیتیشن و ذهن آگاهی

ایجاد یک روال خود مراقبتی

ارتباط بیشتر با دوستان و عزیزان

• Instagram
• YouTube
• WhatsApp

منابع:

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/obsessive-compulsive-disorder/symptoms-causes/syc-20354432#:~:text=Obsessive%2Dcompulsive%20disorder%20(OCD)%20features%20a%20pattern%20of%20unwanted,activities%20and%20cause%20significant%20distress.

https://www.nimh.nih.gov/health/topics/obsessive-compulsive-disorder-ocd

https://www.psychologytoday.com/intl/conditions/obsessive-compulsive-disorder

https://www.healthline.com/health/ocd/types-of-ocd