اختلالات عصبی شناختی شامل یک سری مشکلات هستند که قبلاً همه آنها را به عنوان زوال عقل دسته‌بندی می‌کردند. این مشکلات شامل اختلالات شناختی و زوال مشابهی است و اغلب افراد مسن را تحت تأثیر قرار می‌دهد. علائم اولیه این شرایط شامل کاهش عملکرد شناختی در زمینه‌هایی مانند توجه، عملکرد اجرایی، یادگیری و حافظه، زبان، مهارت‌های حرکتی و شناخت اجتماعی است. به مرور زمان، این مشکلات می‌توانند بسیار ناتوان‌کننده باشند و باعث کاهش شدید کیفیت زندگی افراد شوند.
اختلالات عصبی شناختی شناخته‌شده عبارتند از: بیماری آلزایمر، انحطاط فرونتومپورال، بیماری هانتینگتون، بیماری بدن لوی، آسیب مغزی تروماتیک (TBI)، بیماری پارکینسون، بیماری پریون مانند بیماری کروتسفلد جاکوب یا انسفالوپاتی اسفنجی گاوی (“بیماری جنون گاوی”)، زوال عقل/مسائل عصبی-شناختی ناشی از عفونت HIV و زوال عقل عروقی هستند.
این مشکلات بیشتر در افراد بالای ۶۵ سال رخ می‌دهند و به تدریج در طول سال‌ها پیشرفت می‌کنند. اما همچنین ممکن است در سنین جوان‌تر نیز آغاز شوند و برخی از آنها مانند اچ‌آی‌وی جوان‌تر و افراد مسن‌تر را تحت تأثیر قرار دهند، در حالی که برخی دیگر، به‌ویژه آسیب‌های مغزی تروماتیک، همه را تحت تأثیر قرار می‌دهند. این مشکلات می‌توانند هر کسی را تحت تأثیر قرار دهند، از جمله کودکان. تشخیص در افراد جوان نسبتاً آسان است، اما اگر علائم در زندگی بزرگسالان ظاهر شوند، ممکن است نادیده گرفته شوند.
بیماری آلزایمر بیشترین میزان از اختلالات عصبی شناختی را شامل می‌شود و بیش از ۵ میلیون آمریکایی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این بیماری یک اختلال عصبی-شناختی مزمن است که باعث تغییرات در عملکرد مغز و تخریب تدریجی عملکرد شناختی می‌شود. علائم اصلی بیماری آلزایمر شامل از دست دادن حافظه کوتاه‌مدت، کاهش توانایی یادگیری و تفکر منطقی، مشکل در برنامه‌ریزی و انجام وظایف روزمره، سردرگمی در محل و زمان، مشکل در قضاوت و تصمیم‌گیری و تغییرات در شخصیت و رفتار است.
علت اصلی بیماری آلزایمر هنوز مشخص نیست، اما عوامل ژنتیکی و عوامل محیطی ممکن است نقشی در بروز آن داشته باشند. بیماری آلزایمر تدریجاً پیشرفت می‌کند و ممکن است در مراحل پیشرفته باعث ناتوانی کامل در انجام فعالیت‌های روزمره شود.
درمان بیماری آلزایمر هنوز موجود نیست، اما ممکن است اقداماتی انجام شود تا علائم آن کنترل شود و کیفیت زندگی بیماران بهبود یابد. این شامل مدیریت دارویی برای کنترل علائم و تغذیه مناسب، فعالیت فیزیکی، تحریک شناختی و حمایت از خانواده و مراقبان است.
لازم به ذکر است که این توصیف‌ها برای بیماری آلزایمر و اختلالات عصبی شناختی عمومی است و هر اختلالات عصبی شناختی خاص دارای ویژگی‌ها و علائم خاص خود است. در صورتی که با مشکل شناختی خاصی مواجه هستید، بهتر است با پزشک خود مشاوره کنید تا تشخیص و درمان مناسب را دریافت کنید.
علائم اختلالات عصبی شناختی
با توجه به راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5)، علایم و نشانه‌های نه عددی از اختلالات عصبی شناختی به صورتی شناخته شده‌اند که می‌تواند به صورت خفیف یا شدید تشخیص داده شوند. این علائم، معمولاً شامل کاهش مهارت‌های تفکری هستند و به راحتی می‌توان آنها را به شرح زیر خلاصه کرد:
۱. مشکل در برنامه‌ریزی
۲. ناتوانی در تصمیم‌گیری
۳. مشکل در تمرکز بر کارها
۴. ناتوانی در به خاطر سپردن نام اشیا و افراد
۵. مبارزه با انجام وظایف روزمره
۶. صحبت یا رفتاری که در جامعه مورد قبول نیست
علاوه‌براین، اختلالات عصبی شناختی می‌توانند بر توانایی فرد در تنظیم احساساتش، به خصوص خشم، تأثیر بگذارند و ممکن است شخصیت آنها نیز به طرق دیگری تغییر کند. تأثیر این وضعیت بر توانایی فرد در پیروی از دستورالعمل‌ها و انجام فعالیت‌های پیچیده نیز معمولاً در شکل مشکلات در آشپزی، تمیز کردن، رعایت رژیم دارویی، حمام کردن، خوردن، پوشیدن لباس و استفاده از حمام مشخص می‌شود.
وقتی کاهشی در یک یا چند عملکرد از این لیست وجود داشته باشد، ممکن است اختلال خفیف در نظر گرفته شود. اما وقتی کاهش یکی از این عملکردها شدید باشد، اختلال عمده در نظر گرفته می‌شود. میزان تأثیر این وضعیت بر استقلال فرد معمولاً مشخص کننده این است که فرد در کدام نقطه از طیف اختلالات عصبی شناختی قرار دارد.
زوال فرد معمولاً به صورت تدریجی و در موارد مختلف متفاوت است. در عموم، کاهش در مراحل ابتدایی اختلالات عصبی شناختی به آرامی اتفاق می‌افتد. ممکن است سال‌ها طول بکشد تا وضعیتی واقعاً ناتوان‌کننده شود. با این حال، برای افرادی که با اختلالات عصبی شناختی خفیف و شدید مبتلا هستند، کاهش معمولاً به اندازه کافی مشخص است که نگرانی خانواده یا ارائه دهندگان مراقبت بهداشتی را افزایش دهد. پس از آن، با انجام آزمون‌های تشخیصی توسط یک متخصص اعصاب و سپس تشخیص توسط متخصص مغز و اعصاب یا روانپزشک سالمندان، می‌توان تشخیص را تأیید کرد.
پیشگیری اختلالات عصبی شناختی
برای پیشگیری از بیماری آلزایمر و اختلالات عصبی شناختی، می‌توانید اقدامات زیر را در نظر بگیرید:
- فعالیت شناختی: تحریک مغز و حفظ سلامت شناختی بسیار مهم است. مطالعه، حل معماها و پازل‌ها، یادگیری مهارت‌های جدید، بازی‌های شناختی مانند شطرنج و صحبت با دیگران می‌تواند به حفظ سلامت شناختی کمک کند.
- فعالیت بدنی: ورزش منظم و فعالیت بدنی می‌تواند عوامل خطر را کاهش داده و سلامت عمومی را بهبود بخشد. تحقیقات نشان داده است که ورزش منظم می‌تواند خطر بروز بیماری آلزایمر را کاهش دهد.
- حفظ سلامت قلبی: حفظ سلامت قلب و عروق نیز می‌تواند به پیشگیری از بیماری آلزایمر کمک کند. برای این منظور، رژیم غذایی سالم، کاهش میزان چربی‌های اشباع شده و مصرف مواد غذایی حاوی آنتی‌اکسیدان‌ها (مانند میوه‌ها و سبزیجات) توصیه می‌شود.
- مدیریت فشار خون و قند خون: کنترل فشار خون و قند خون به حفظ سلامت عروق مغزی کمک می‌کند. فشار خون بالا و قند خون نامتعادل می‌توانند عوامل خطر برای بیماری آلزایمر و اختلالات عصبی شناختی باشند.
- مدیریت استرس: استرس مزمن می‌تواند بر سلامت عمومی و عملکرد شناختی تأثیر منفی بگذارد. برنامه‌ریزی مناسب برای مدیریت استرس، از جمله تمرینات آرامش، مدیتیشن، ذهن آگاهی و روش‌های تنفس عمیق می‌تواند مفید باشد.
- اجتناب از سرماخوردگی: ممکن است سرماخوردگی و عفونت‌های تنفسی مزمن با بیماری آلزایمر و اختلالات عصبی شناختی مرتبط باشند. اجتناب از عفونت‌های مزمن و رعایت مراقبت‌های بهداشتی می‌تواند به حفظ سلامت مغز و سیستم عصبی کمک کند.
- فعالیت اجتماعی و ذهنی: حضور در فعالیت‌های اجتماعی و ذهنی، مانند جمع‌آوری با دوستانو خانواده، شرکت در گروه‌های علاقه‌مندی‌ها، مراقبت از حیوانات خانگی و مشارکت در فعالیت‌های خیریه، می‌تواند به حفظ سلامت شناختی و روانی کمک کند.
- خواب به مقدار کافی: خواب به مقدار کافی و کیفیت خوب آن برای حفظ سلامت عصبی-شناختی بسیار اهمیت دارد. تلاش کنید برای رعایت الگوی خواب منظم و ایجاد محیط خواب مناسب در خانه خود.
- عدم مصرف مواد مخدر و الکل: مصرف مواد مخدر و الکل می‌تواند عوامل خطر برای بیماری آلزایمر و اختلالات عصبی شناختی باشند. بهتر است از مصرف آنها خودداری کنید یا مصرف آنها را به حداقل برسانید.
- مراقبت از سلامت روانی: سلامت روانی نیز بر سلامت عصبی-شناختی تأثیر دارد. مراقبت از سلامت روانی خود، از جمله مدیریت استرس، مشاوره روانشناسی و پشتیبانی اجتماعی، به حفظ سلامت عصبی-شناختی کمک می‌کند.
در نهایت، باید توجه داشت که هیچ روشی 100٪ تضمینی برای جلوگیری از بیماری آلزایمر و اختلالات عصبی شناختی وجود ندارد. اما اتخاذ این اقدامات می‌تواند خطر بروز این بیماری‌ها را کاهش داده و سلامت عمومی را حفظ کند. همچنین، مهم است که در صورت وجود هرگونه نشانه‌ها یا علائم نگران‌کننده، با پزشک خود مشاوره و بررسی شوید.
برای تشخیص اختلال عصبی شناختی، علائم باید با یک وضعیت پزشکی مرتبط باشند و نه ناشی از مشکلات سلامت روانی دیگری مانند هذیان، اختلال افسردگی اساسی یا اسکیزوفرنی.
درمان
درمان اختلالات عصبی شناختی بستگی به نوع و شدت اختلال دارد. در حالت کلی، درمان این اختلالات هدفمند و چند راهی است و معمولاً شامل ترکیبی از رویکردهای زیر است
۱. درمان دارویی: برخی از داروها می‌توانند در بهبود علائم عصبی-شناختی کمک کنند. مثلاً، برخی داروها می‌توانند بهبود در تمرکز، حافظه، یادگیری و سایر عملکردهای شناختی را ایجاد کنند. نوع دارو و دوز مورد نیاز به تشخیص و نظارت پزشک و تجویز کننده معالج متخصص بستگی دارد.
۲. درمان شناختی رفتاری: برنامه‌های رفتاری و تمرینات شناختی می‌توانند به فرد کمک کنند تا مهارت‌های شناختی خود را بهبود بخشد و راهکارهای مقابله با مشکلات روزمره را بیاموزد. این شامل تمرینات تمرکز، بهبود حافظه، استراتژی‌های مدیریت زمان و برنامه‌ریزی، و تکنیک‌های مقابله استرس است.
۳. پشتیبانی روان‌درمانی: روان‌درمانی می‌تواند به فرد در مدیریت اضطراب، افسردگی و تغییرات شخصیتی که ممکن است در اثر اختلال عصبی-شناختی رخ دهد، کمک کند. روش‌هایی مانند مشاوره روان‌شناختی، روان‌درمانی شناختی-رفتاری، و تراپی خانواده ممکن است استفاده شوند.
۴. پشتیبانی و آموزش: ارائه اطلاعات، آموزش و پشتیبانی به خانواده و مراقبین فرد مبتلا نقش مهمی در مدیریت اختلالات عصبی شناختی ایفا می‌کند. این شامل آموزش راهکارهای مقابله، توانمندسازی خانواده در حمایت از فرد مبتلا و ارائه منابع و خدمات حمایتی است.
همچنین، در برخی موارد، تغییرات در سبک زندگی می‌تواند موثر باشد. این شامل مدیریت استرس، خواب به موقع و کافی، فعالیت بدنی منظم و مراقبت از سلامت جسمی و روانی است.
مهم است که درمان اختلالات عصبی شناختی توسط یک تیم متخصص تحت نظر پزشکان متخصص اعصاب، روانپزشکان، روانشناسان و سایر متخصصان مرتبط انجام شود. همچنین، پیگیری منظم و همکاری با تیم درمانی از اهمیت بالایی برخوردار است. درمان این اختلالات ممکن است طولانی مدت باشد و ممکن است نیاز به ترکیب مختلف روش‌ها و استراتژی‌ها باشد، که به تشخیص و شرایط هر فرد خاص بستگی دارد.
منابع:
- سیمپسون جونیور. DSM-5 و اختلالات عصبی شناختی. مجله آکادمی روانپزشکی آمریکا و قانون . ژوئن 2014؛ 42 (2): 159-164.
- هوگو جی، گانگولی ام. زوال عقل و اختلال شناختی. کلینیک در طب سالمندان . اوت 2014؛ 30 (3): 421-442.
- درک اختلالات روانی. زوال عقل و سایر مشکلات حافظه 2015; انجمن روانپزشکی آمریکا
- راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، ویرایش پنجم
- https://www.psychologytoday.com/us/conditions/neurocognitive-disorders-mild-and-major
بدون دیدگاه