افراد دارای طرحواره استحقاق خودشان را یک سر و گردن بالاتر از دیگران می‌دانند بنابراین حقوق و امتیازات خاصی را نیز برای خودشان قائل هستند. افرادی که این طرحواره در آن‌ها فعال است خودشان را ملزم به رعایت احترام متقابل با دیگران نمی‌دانند احترمی که پایه و اساس یک تعامل اجتماعی سالم است. این افراد می‌خواهند که هر کاری دلشان می‌خواهد انجام دهند بدون اینکه توجه داشته باشند که این عمل آن‌ها چه هزینه‌ای برای دیگران دارد. افراد دارای طرحواره استحقاق دوست دارند به قدرت برسند تا بتوانند برتری خود را به رخ دیگران بکشند برای مثال: موفق شدن، مشهور شدن، پولدار شدن و….. این افراد اغلب بیش از حد پرتوقع و سلطه‌گر هستند. در روابط اجتماعی با مشکلات دیگران نمی‌توانند همدلی کنند. افراد دارای طرحواره استحقاق خود را به نوعی نخبه می‌داند و بیشتر درگیر فعالیت‌های خودخواهانه و بزرگمنشانه هستند بسیار در پیگیری درخواست‌های خود، سمج هستند. افرادی رقابت جوی افراطی، سلطه‌گر، تحمیل‌گر، به دنبال قدرت به شیوه‌های نامناسب و فخرفروشی فراوانی دارند. این افراد سه دسته می‌شوند:

• استحقاق لوس
• استحقاق شکننده           
• استحقاق وابسته

شعار اصلی این افراد این است که:

“من باید به تمام خواسته‌هایم دست پیدا کنم”

در این مقاله به معرفی طرحواره استحقاق، انواع، نشانه‌ها، آثار بر زندگی، آثار آن در روابط، علل شکل‌گیری و درمان آن می‌پردازم.

آشنایی بیشتر در مورد طرحواره و انواع طرحواره‌ها

طرحواره استحقاق لوس

افراد دارای طرحواره استحقاق لوس خودشان را فردی خاص و ویژه تلقی می‌کنند. این افراد بسیار پر توقع و کنترل‌گر هستند و همیشه دوست دارند همه چیز مطابق میل آن‌ها باشد و اگر کسی توقعات آن‌ها را بر آورده نکند و یا سر راه آن‌ها قرار گیرد سخت عصبانی می‌شوند. این افراد در قبال احساسات دیگران همدلی کمی دارند و احساس‌های دیگران تاثیر کمی روی آن‌ها دارد و این مورد باعث می‌شود که آن‌ها افرادی بی‌پروا و حتی بدرفتار در مقابل دیگران شوند.

کسانی که طرحواره استحقاق لوس دارند آداب و رسوم و قرار دادهای بهنجار زندگی اجتماعی از دیدگاه آن‌ها پشیزی ارزش ندارد و این افراد خودشان را بالاتر از هر قانونی می‌دانند. سیاست این افراد یک بام و دو هواست از یک سو معتقدند که وقتی دیگران کار اشتباهی انجام می‌دهند باید سخت تنبیه شوند از سوی دیگری خودشان اگر دچار اشتباهی شوند هیچکس نباید به آن‌ها بگوید: بالای چشمت ابروست و اصلاً انتظار ندارند که در صورت ارتکاب اشتباه یا قانون شکنی، باید جریمه شوند چون خودشان را حق به جانب می‌دانند و بدون احساس گناه هر کاری که دلشان بخواهند انجام می‌دهند و از هر نوع تنبیه و مجازات فراری هستند و دوست ندارند اصلاً پیامدهای منفی را تجربه کنند.

نشانه های استحقاق لوس:

1. فرد به نیازهای اطرافیان توجه نمی‌کند و نیازهای خودش را همیشه در الویت قرار می‌دهد.
2. از اطرافیان سوء‌استفاده می‌کند و آن‌ها را خوار و خفیف می‌سازد و حتی به آن‌ها آسیب می‌رساند.
3. برای فرد سخت است که بتواند با اطرافیان همدلی کند و آدم‌های اطراف او احساس می‌کنند که فرد آن‌ها را درک نمی‌کند و به احساسات آن‌ها بی‌اعتنا است.
4. از جامعه طلبکار است و این فکر باعث می‌شود که در قبال دیگران بی‌انصافانه رفتار کند.
5. در محیط کار به دلیل نادیده گرفتن نیازها و عواطف دیگران و یا زیر پا گذاشتن قوانین محیط کار در آستانه اخراج قرار می گیرد و در برخی موارد با این رفتار‌ها جلوی ارتقای آن‌ها گرفته می‌شود.
6. اطرافیان فرد مثل همسر، دوستان، اعضای خانواده به دلیل رفتارهای خودخواهانه، توهین‌آمیز و بی‌انصافانه فرد رابطه‌شان را با فرد قطع کردند و یا اخطار نهایی را به او دادند.
7. فرد در برخی موارد کلاهبرداری می‌کند و قوانین را زیر پا می‌گذارد مثل صدور چک بی‌محل، فرار از مالیات و… که او را درگیر مشکلات حقوقی و قضایی کرده است.
8. فرد هرگز فرصت مهرورزی خالصانه و عادی به دیگران نداشته و نیز لذت رابطه سالم مبتنی بر احترام متقابل محروم بوده است.
9. در صورتی که فرد از استحقاق به عنوان راهکار برای جبران دیگر طرحواره‌ها استفاده کرده باشد هیچوقت آن طرحواره‌ها حل و فصل نمی‌شوند و فرد به نیازها واقعی خود پی نمی‌برد و همچنان احساس نقص، محرومیت و انزوا خواهد کرد.

طرحواره استحقاق شکننده (تکانشگری)

افرادی که استحقاق شکننده (تکانشگری) دارند بدون توجه به پیامدهای کارهایشان طبق احساسات و تمایلات خودشان عمل می‌کنند و اصلاً روی تکانه‌ها، رفتار و احساس‌های خود کنترلی ندارند. حوصله انجام کارهای تکراری و خسته کننده را ندارند. اگر هم زمانی مجبور به انجام کار تکراری می‌شوند خیلی زود بی‌حوصله می‌شوند و احساس ناکامی می‌کنند. اصلاً اهل نظم، ساختار و انضباط نیستند. کلاً بی‌انضباط و اهمال‌کار هستند. اگر درگیر کاری ‌شوند که دلخواه آن‌ها نیست مدام شکایت می‌کنند و نق می‌زنند مشکل اصلی این افراد این است که رضایت آنی را فدای رضایت آینده نمی‌کنند از پاداش‌های زودگذر نمی‌گذرند تا پاداش بزرگتری نصیبشان شود. مشکل در به تاخیر انداختن رضایت فوری، فرد را در دام انواع اعتیاد مثل میگساری، مواد مخدر ،پرخوری و… می اندازد.

 این افراد در کنترل همه چیز به خصوص خشم مشکل دارند که گاهی اوقات این خشم به صورت افسردگی لبریز می‌شود چون قدرت بیان خشم سالم را ندارند. مثل کودکی عصبانی، بی‌حوصله و ایرادگیر رفتار می‌کنند. ناتوانی در کنترل خشم باعث می‌شود که در معرض رفتارهای پر خطر قرار بگیرند و درگیر رفتارهای مجرمانه شوند. این افراد مستعد در درگیری با دیگران، قشقرق راه انداختن و رفتارهای نامتناسب با سن خود هستند.

افرادی که استحقاق شکننده دارند بیشتر همان گروهی هستند که جبران افراطی طرحواره نقص و شرم را نشان‌ دادند و به گونه‌ای عمل می‌کنند که انگار مستحق آن رفتار هستند به همین دلیل این افراد را دارای استحقاق شکننده می‌نامند زیرا طرحواره محرومیت هیجانی و نقص و شرم آن‌ها فعال است.

طرحواره استحقاق بر عکس دیگر طرحواره‌های ناسازگار که بیشتر در اثر محرومیت شکل می‌گیرند، در اثر ارضا بیش از حد شکل می‌گیرد این افراد را معمولاً دیگران برای درمان ارجاع می‌دهند خودشان برای درمان مراجعه نمی‌کنند. چون این افراد بیشتر مشکل را در دیگران جستجو می‌کنند و خودشان را نیازمند درمان نمی‌دانند. تنها زمانی که افراد دارای طرحواره استحقاق شکننده برای درمان مراجعه می‌کند که عرصه زندگی بر او تنگ شود مثلاً همسرش می‌خواهد او را ترک کند، شغلش را دارد از دست می‌دهد و….

مقاله مرتبط:

• آشنایی بیشتر در مورد طرحواره نقص و شرم
• آشنایی بیشتر در مورد طرحواره محرومیت هیجانی

نشانه های استحقاق شکننده (تکانشگری)

1. افراد دارای طرحواره استحقاق شکننده هیچوقت برای پیشرفت شغلی خودشان برنامه‌ریزی نمی‌کنند و متناسب با استعداد و توانمندی‌های خود پیشرفت نمی‌کنند و سال‌هاست که گرفتار این مسئله هستند و در نهایت احساس بی‌کفایتی می‌کنند که این احساس کار دستشان می‌دهد و در زندگی شکست را متحمل می‌شوند.
2. اطرافیان کم‌کم از تحمل مسئولیت این افراد خسته می‌شوند و رابطه‌شان را با این افراد قطع می‌کنند.
3. زندگی بی‌نظم و آشفته‌ای دارند و قادر به پیاده کردن نظم و انضباط در زندگی خود نیستند و زندگی سازمان یافته و هدفمندی ندارند.
4. درگیر انواع اعتیاد مثل مواد مخدر، الکل، پرخوری و… می شوند.
5. بی‌انضباطی در هر حوزه‌ای از زندگی مانع دست‌یابی به اهدافشان می‌شود.
6. پول کافی برای خرید مایحتاج زندگی ندارند.
7. قادر به کنترل تکانه در برابر فرد قدرتمند در مدرسه و محیط کار نیستند و به دردسر می‌افتند.
8. همیشه در استثمار دیگران پیش‌دستی می‌کنند و این باعث انگیزه خشم دیگران می‌شود و باعث می‌شود که دوستان، همسر و فرزندان از فرد فاصله بگیرند.

طرحواره استحقاق وابسته

افراد دارای طرحواره استحقاق وابسته به خودشان حق می‌دهند که بار زندگی خودشان را روی دوش دیگران بیندازند توقع دارند دیگران از آن‌ها مراقبت کنند خودشان را فردی ضعیف بی‌کفایت، نالایق و نیازمند جا می‌زند ولی از دیگران انتظار دارد که قوی باشند تا از او مراقبت کنند. این افراد در دوران کودکی هم همین انتظار را از والدین خود داشتند و همیشه حق به جانب بودند و دیگران به او بدهکار بودند گویا اینکه ارث پدرش را از دیگران طلب می‌کند انتظار دارند که دیگران از نظر مالی به او کمک بی‌دریغ کنند تصمیم بگیرد و مسئولیت‌های او را دیگران تقبل کنند. این افراد معمولاً خشم خودشان را منفعلانه نشان می‌دهند. وقتی فردی نمی‌تواند از این افراد مراقبت کند. احساس می‌کنند که قربانی شدند و نقش فرد مظلوم و بی‌گناه را بازی می‌کنند عصبانی می‌شوند ولی خودشان را کنترل می‌کنند و رفتار پرخاشگرانه منفعلانه نشان می‌دهند با نق زدن، قشقرق راه انداختن شکایت کردن، آویزان کردن لب و لوچه و حتی شکایت از دردهای جسمانی، روشی است که خشم خودشان را بروز می‌دهند.

افراد دارای طرحواره استحقاق وابسته‌، ترکیبی از طرحواره استحقاق و وابستگی است.

نشانه‌های استحقاق وابسته:

1. فرد هرگز مهارت مراقبت از خویشتن را یاد نمی‌گیرد زیرا اصرار دارد که دیگران از او مراقبت کنند.
2. به صورت غیر منصفانه‌ای وقت دیگران را می‌گیرد و از دیگران توقع دارد که اگر آب دستشان است آن را زمین بگذارند و به نیازهای او پاسخ دهند.
3. ممکن است به فردی را که به او وابسته هستند را به تدریج خسته و عصبانی کنند و باعث شوند آن فرد آن‌ها را تنها بگذارد و کمکی به ایشان نکند.
4. اگر به فردی که وابسته هستند برایش اتفاق بدی رخ دهد مثلاً فوت کند چون یاد نگرفتند از خود مراقبت کنند دچار درماندگی می‌شوند.

علل شکل گیری طرحواره استحقاق

 واضح‌ترین علت طرحواره استحقاق دادن آزادی افراطی از طریق والدین برای فرزندان است. در دوران کودکی، والدین این افراد نتوانستند نظم و کنترلی را روی رفتار فرزندان خود اعمال کنند و فرزندان این والدین بچه‌هایی لوس و ننر و از خود راضی بار آمدند.

طرحواره استحقاق لوس:  این کودکان در طول زندگی هر کاری خواستند انجام دادند. هر حرفی خواستند هر جا زدند و این‌ کودکان والدین خود را کنترل می‌کردند.

طرحواره استحقاق شکننده: این کودکان در طول زندگی یاد نگرفتند که با ناکامی‌ها کنار بیایند. تحمل ناکامی به این افراد آموزش داده نشده است. هیچگاه مجبور نبودند مسئولیتی بپذیرند و یا کار و وظایف خودشان را انجام دهند. از کارهای خانه و مدرسه گریزان بودند پدر و مادر در قبال مسئولیت‌گریزی کودک عکس‌العملی نشان ندادند و آن‌ها را متوجه عواقب کار خود نکردند به آن‌ها یاد ندادند که در برخی موارد دست روی دلشان بگذارند و جلوی برخی از تکانه‌ها و امیال خود را بگیرند. این کودکان بدون هیچ گونه ترسی، خشم خود را ابراز کردند. شاید یک یا هر دو والد در کنترل تکانه یا هیجان‌های خود مشکل داشتند و الگوی فرزند خود شدند. این اتفاق بیشتر در تک فرزندان، ته تغاری و تک جنسیتی‌ها بیشتر دیده می‌شود.

طرحواره استحقاق وابسته: والدین این کودکان به شیوه‌های مختلفی سعی داشتند که فرزندان خود را وابسته کنند البته آن هم به صورت افراطی، والدین این فرزندان مسئولیت همه تصمیم‌ها و کارهای سخت فرزندانشان را بر عهده می‌گیرند تمام امکانات رفاهی را برای نور چشمی خود فراهم می‌کنند و انتظار مسئولیت‌پذیری هم ندارند. هر چه این افراد وابسته‌تر می‌شوند دامنه پر توقعی آن‌ها هم بیشتر می‌شود.

گاهی مواقع خود فرد دارای یکسری ویژگی‌ها و توانمندی‌ها است که باعث جلب توجه دیگران می‌شود که این می‌تواند باعث ارضاء رشد نیازهای او شود و استحقاق شکل گیرد. کم‌کم فرد به این باور می‌رسد که من آدم خاصی هستم من از همه برترم ولی زیر بنای آن من حقیرم است، ولی به ظاهر نشان می‌دهد که هیچکس مثل من نیست.

طرحواره استحقاق در روابط عاشقانه

طرحواره استحقاق لوس:

• همسر نیازهایش را فدای نیازهای فرد بکند.    
• شریک زندگی به فرد اجازه می‌دهد که بر او سلطه و کنترل پیدا کند.       
• همسر از ابراز نیازها و احساس‌هایش می‌ترسد.        
• همسر در برابر مورد سوء‌استفاده قرار گرفتن و رفتارهای ناخوشایند فرد صبر و طاقت زیادی دارد.
• شریک زندگی اعتماد به نفس ندارد و سخت پیرو فرد است.    
• همسر به فرد وابسته است و سلطه‌گری فرد دارای طرحواره استحقاق را با جان و دل می‌پذیرد.

طرحواره استحقاق وابسته:

• فرد جذب کسی می‌شود که قوی، مسلط و باکفایت است و در مراقبت از فرد از هیچ کوششی دریغ نمی‌کند.

طرحواره استحقاق شکنند:

• فرد جذب کسی می‌شود که مرتب، وسواسی و بانظم است تا از این طریق آشفتگی و بی‌نظمی او را نجات دهد.

درمان

برای درمان طرحواره استحقاق مانند دیگر طرحواره‌ها نیاز به مراجع به روانشناسِ طرحواره درمانگر است. طرحواره درمانگر پس از انجام تست و مصاحبه، طرحواره یا طرحواره‌های فرد را شناسایی می‌کند و بعد از تشخیص طرحواره فرد، شروع به طرحواره درمانی می‌کند.

من را شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

• Instagram
• YouTube
• WhatsApp

منبع:

• https://schematherapysociety.org/Schema-Therapy