طرحواره اطاعت در حوزه چهارم طرحواره‌ها یعنی حوزه دیگر جهت‌گیری است. در این حوزه کودک نتوانسته آزادانه نیازها احساسات و تمایلات طبیعی خود را ابراز و درخواست کند و به این شناخت رسیده است برای بدست آوردن عشق، توجه و تائید دیگران باید از جنبه‌های مهم شخصیت خود بگذرد و آن‌ها را سرکوب کند و در ادامه کم‌کم به این نتیجه رسیده که نیازها، امیال و هیجانات دیگران از نیازها و احساسات او ارزشمند‌تر هستند. در این مقاله به تعریف طرحواره اطاعت، آثار آن در زندگی، دلایل شکل‌گیری، ویژگی این افراد، نوع روابط‌شان و درمان آن می‌پردازم.

آگاهی بیشتر در مورد طرحواره و انواع طرحواره‌ها

شعار اصلی افراد دارای طرحواره اطاعت این است که مجبورم همیشه از خواسته‌های دیگران تابعیت کنم. این افراد به صورت افراطی کنترل خود را به دیگران واگذار می‌کنند. این افراد برای اینکه از خشم و انتقام دیگران رهایی یابند کنترل رفتار خود را به دیگران واگذار کنند.

 افرادی که طرحواره اطاعت دارند به این درک می‌رسند که امیال، عقاید و احساسات او برای دیگران مهم و با ارزش نیست.

اطاعت به دو شکل بروز می‌کند :

• اطاعت از نیازها: در این نوع از طرحواره اطاعت، تمایلات، تصمیمات و ترجیح‌های شخصی خود را پس می‌زند.
• اطاعت از هیجان‌ها: در این نوع از طرحواره اطاعت، فرد هیجانات خود را پس می‌زند مثلاً خشم خود را نشان نمی‌دهد اما بعد از مدتی به شکل پرخشگری‌های کنترل نشده، نمایش می‌دهد و یا اینکه رفتار پرخاشگری منفعل از خود نشان می‌دهد به عنوان مثال دچار سوءمصرف مواد یا کناره‌گیری عاطفی و یا علائم سایکوماتیک(اختلال روان‌تنی) می‌شود.

به طور کل فعال بودن طرحواره اطاعت در نهایت منجر به خشم می‌شود.

افراد دارای طرحواره اطاعت به دیگران اجازه می‌دهند که بر آن‌ها سلطه پیدا کنند، تسلیم کنترل دیگران می‌شوند چون احساس می‌کنند در غیر اینصورت از طریق تنبیه و یا رها شدن توسط دیگران تحت فشار قرار می‌گیرند. افراد دچار طرحواره اطاعت نیازها، آرزوها و تمایلات خود را سرکوب می‌کند و از توقعات دیگران پیروی می‌کند. افراد دارای طرحواره اطاعت از ترس انتقام‌گیری دیگران، خشم و دیگر هیجانات خود را سرکوب می‌کند.

مقاله مرتبط:

آموزش مهارت مدیریت و کنترل خشم

آثار طرحواره اطاعت

افراد دارای طرحواره اطاعت مدام مضطرب هستند و دوست دارند همگان را از خود راضی نگه دارند. حتی اگر با نظر دیگران مخالف باشند، باز هم همیشه با آن‌ها موافقت و همراهی می‌کنند. دوست ندارد دل هیچکس را بشکند. این افراد باید رضایت والدین، برادران، خواهران، فرزندان، همسر، رئیس، همکاران و حتی غریبه‌ها را نیز بدست بیاورند. رضایت همه برای آن‌ها (به جز رضایت خود) مهم است. راضی نگه داشتن همیشگی دیگران از خود، مسئولیت‌ زیاد و همچنین فشار زیادی را بر این افراد وارد می‌کند و باعث می‌شود زندگی راحت و لذت بخشی نداشته باشند.

طرحواره اطاعت باعث می‌شود آزادی این افراد محدود شود زیرا فرد تمام اختیارات خود را تحت تاثیر رضایت دیگران قرار می‌دهد و اصلاً توجهی به خودش ندارد. همیشه به این فکر می‌کند که چه‌کاری می‌تواند انجام دهد که دیگران را راضی و خشنود کند.

 طرحواره اطاعت به تدریج هویت را از فرد می‌گیرد و او دیگر نمی‌تواند نیازها، خواسته‌ها و تمایلات خود را ابراز کند. به فرد این احساس دست می‌دهد که دیگر نمی‌تواند بر روند و وقایع زندگی خود مسلط شود. حس فرد این است که عوامل محیطی و اتفاقات زندگی سرنوشت او را رقم می‌زند. همیشه منتظر است دستی از غیب بیاید و برای او کاری کند. از هر گونه مشاجره با دیگران طفره می‌رود خیلی زود با دیگران به تفاهم می‌رسد و توانایی سازگاری بالایی دارد. این فرد چون مورد استثمار واقع می‌شود و نمی‌تواند در مقابل افراد پرتوقع و خودخواه بایستند، بارها مسئولیت کارهای دیگران روی دوش او می‌افتد و در ضمن نمی‌توانند از دیگران هم درخواست کمک کنند. در برابر زور و ظلمی که به او می‌شود لام تا کام حرف نمی‌زند و جسارت برخورد با این مسائل را ندارد. فرد از حق خود دفاع نمی‌کند ولی غر می‌زند، همه مسائل را جمع می‌کند و آن را یک دفعه سر یک نفر خالی می‌کند. در هیچکدام از مسائل زندگی عقاید محکمی ندارد. برای این افراد، مسائل کوچک و بزرگ زندگی فرقی ندارد در هر حال مطیع خواسته‌های دیگران و شرایط زندگی است.

سبک های مقابله‌ای طرحواره اطاعت

تسلیم:

سبک مقابله‌ای اصلی افراد دارای طرحواره اطاعت معمولاً تسلیم است. این افراد به شدت مطیع دیگران می‌شوند و خیلی می‌ترسند که در مخمصه نیفتند. این افراد مدام این حس را دارند که دیگران آن‌ها را تهدید می‌کنند، بنابراین در مقابل با دیگران جز اطاعت هیچ کار دیگری انجام نمی‌دهند. برای همین همیشه از دست اطرافیان خود خسته و دلخور هستند. هدف اصلی این افراد است که زنده بمانند تا مایه دلخوشی مرجع قدرت باشند. مرجع قدرتی که قوی و با نفوذ است و این افراد به اجبار تسلیم آن‌ها می‌شوند.

این افراد ترس زیادی را تجربه می‌کنند اگر نیازهایشان را مطرح کنند، وقایع و اتفاقات ناگواری برایشان پیش می‌افتد. مانند ترس از اینکه افراد مهم زندگیش از دست او عصبانی ‌شوند و او را تنبیه، طرد و رها کنند.

اطاعت این افراد به دلیل کمک به دیگران نیست که یک ارزش محسوب شود، بلکه بیشتر ناشی از ترس، تلافی و انتقام است.

اجتناب:

در برخی موارد رفتارهای اجتنابی هم در طرحواره اطاعت دیده می‌شود. این افراد از موقعیت‌هایی که ممکن است تحت کنترل دیگران قرار بگیرند اجتناب می‌کنند به عنوان مثال از روابط عاشقانه دراز مدت فرار می‌کنند، از مکان‌های بسته فرار می‌کنند.

جبران افراطی:

افرادی که رفتار جبران افراطی دارند(حمله) بسیار سلطه‌گر و پرخاشگر می‌شوند، با سرکشی به جنگ احساس اطاعت می‌روند تا بر اساس آن ضعف درونی‌شان را جبران کنند. این افراد به گونه‌ای عمل می‌کنند که انگار نیازهای دیگران برایشان اصلاً اهمیتی ندارد، دائماً رجز  می‌خوانند و مخالف می‌طلبند، رقیب می‌تراشند و با پناه بردن به رفتارهای پرخاشگرانه، خود محورانه و گستاخانه، احساس اطاعت خود را جبران می‌کنند. در حقیقت به ظاهر سرکش هستند ولی در درون به شدت شکننده از تضاد دوگانه‌ای که در ظاهر سرکش و نافرمان هستند اما در درون خیلی مطیع و گوش به فرمان هستند. در واقع پرخاشگری نقابی است بر ضعف درونی این افراد است.

بعضی از این افراد در رفتار جرأتمندی راه افراطی را می‌پیمایند و اطرافیان او را فردی کنترل‌گر و رئیس مآب تلقی می‌کنند. لاف زنی و قدرت‌نمایی واکنشی است از سوی این فرد برای ترسی که از دیگران دارد. راحت‌تر بگویم چون از دیگران می‌ترسد نشان می‌دهد که خیلی قدرتمند است.

خشم ارتباط نزدیکی با نافرمانی دارد این افراد در خیلی از اوقات تحریک پذیر هستند و به همین دلیل مثل نارنجکی هستند که فقط منتظر کشیدن ضامن است. این افراد دوست ندارند کسی در کار آن‌ها مداخله کنند و به ایشان دستور بدهند. حساسیت این افراد گاهی آنقدر بالا می‌گیرد که هرگونه پیشنهادی را نوعی دستور و تحکم در نظر می‌گیرد.

علل شکل گیری طرحواره اطاعت

افراد دارای طرحواره اطاعت در دوران کودکی به خاطر فرار از تنبیه و یا طرد شدن احتمالی از پدر و مادر حرف شنوی افراطی داشته‌اند و والدین آن‌ها هم مدام تهدید می‌کردند که به او صدمه می‌زنند و عشق و توجه را از او دریغ خواهند کرد و او مجبور به اطاعت شده است.

1. والدین کودک سعی کردند تمام جنبه‌های زندگی او را تحت کنترل بگیرند.
2. اگر کودک از خواسته‌ها و اوامر والدین اطاعت نمی‌کرد، گوشمالی سختی دریافت می‌کرد.
3. اگر کودک گاهی اوقات در برابر اوامر و خواسته‌های والدین مخالفت می‌کرد به او بی‌اعتنایی می‌شد و رابطه والدین با او قطع می‌شد.
4. والدین هیچ گونه حق انتخابی به کودک نمی‌دادند.
5. از آنجایی که والدین بسیار مشغول بودند و حضور فیزیکی نداشتند و یا افراد نالایقی بودند بنابراین نگهداری و مراقبت از اعضای خانواده روی دوش کودک بوده است.
6. همیشه فرد سنگ صبور مشکلات والدین بوده است.
7. اگر در مقابل درخواست والدین ایستادگی می‌کرد والدین در او ایجاد احساس گناه می‌کردند و او را خودخواه و بی‌فکر خطاب می‌کردند.
8. والدین فرد دارای طرحواره اطاعت هر دو یا یکی از آن‌ها، حلال مشکلات همه بوده‌اند و تمام فکر و ذکرشان رفع نیازهای دیگران بوده است و اصلاً به نیازهای خودشان توجهی نداشتند.
9. در سن کودکی هیچوقت، فرد احساس نکرده است که نیاز و حق و حقوقی دارد.
10. به دلیل افسردگی یا نگرانی پدر و مادر در سن کودکی فرد، مدام مراقب رفتار و گفتار خودش بوده است که مبادا والدین از او برنجد.
11. والدین بدرفتار بودند و فرزند خود را فدای خودخواهی خود می‌کردند.
12. والدین معتاد بودند یا مشکل جدی جسمی ‌یا روانی داشتند.
13. والدین در مقابل خواسته‌های کودک خیلی انتقادگر بودند و گاهی این کنترل‌گری زیر پوشش حمایت و دلسوزی ارائه می‌شده است که همزمان طرحواره اطاعت و وابستگی با هم شکل می‌گیرد.

نشانه‌های همسر فرد دچار طرحواره اطاعت

1. همسر فرد دارای طرحواره اطاعت، سلطه‌گر و قدرت‌طلب است و انتظار دارد همه چیز طبق میل او پیش برود.
2. همسر این افراد اعتماد به نفس بالایی دارند و در اکثر موقعیت‌ها از خواسته و تمایلات خودش دقیقاً آگاه است.
3. همسر فرد به عقاید، نیازها یا حقوق او پشیزی ارزش قائل نیست.
4. وقتی فرد در برابر خواسته‌های همسرش مخالفت می‌کند و یا دوست دارد نیازهای خود را ارضاء کند همسرش به شدت عصبانی و آشفته می‌شود.
5. اگر فرد کاری را طبق میل خودش انجام دهد همسرش اخم می‌کند و تا فرد کلی از همسرش معذرت خواهی نکند، کوتاه نمی‌آید.
6. همسر فرد خیلی زود آشفته و آزرده خاطر می‌شود به همین دلیل فرد مجبور است در برابر خواسته‌های همسرش کوتاه بیاید.
7. چون همسرش زود از کوره در می‌رود یا الکلی است فرد باید مواظب حرف‌ها و اعمال خود باشد.
8. همسر فرد دارای طرحواره اطاعت، فردی چندان با کفایتی نیست بنابراین کم‌کاری خود را روی سر فرد خالی می‌کند.
9. شریک زندگی این افراد، فردی بی‌مسئولیت و غیرقابل اعتمادی است و به همین دلیل فرد دارای طرحواره اطاعت مجبور است با مسئولیت‌پذیری افراطی، بار بی‌مسئولیتی همسرش را به دوش بکشد.
10. این فرد چون از خواسته‌ها و تمایلات خودش آگاه نیست بنابراین مسئولیت تصمیم‌گیری‌ها را بر دوش همسرش می‌اندازد.
11. فرد زمانی که قصد دارد کاری را طبق خواسته خودش انجام دهد، همسرش او را متهم به خودخواهی می‌کند و دست به کاری می‌زند که فرد احساس گناه کند.
12. شریک زندگی فرد دارای طرحواره اطاعت، فردی نگران، افسرده و ناراحت و آشفته است بنابراین فرد باید سنگ صبور و گوش شنوای خوبی برای مشکلات او باشد.

برخی از افراد داری طرحواره اطاعت، سرکش و نافرمانی می‌شوند گرچه به ظاهر با شرایط قبلی کودکی متفاوت عمل می‌کنند اما این افراد با انتخاب همسری منفعل و گوش به فرمان بر او کنترل پیدا می‌کنند، که حالا او نقش والدین خود را ایفا ‌کند.

نشانه های طرحواره اطاعت

1. فرد سخت مشتاق است تا رضایت دیگران را جلب کند و حاضر است برای تائید طلبی و مهر طلبی دست به هر کاری بزند.
2. فرد دوست ندارد صادقانه و جرأت‌مندانه با عقاید دیگران مخالفت کند.
3. زمانی که دیگران نقش تصمیم‌گیر و کنترل‌گر دارند، فرد احساس آرامش و راحتی بیشتری می‌کند.
4. فرد تقریباً هر کاری انجام می‌دهد تا از روبرو شدن با خشم دیگران اجتناب کند و همیشه خودش را با شرایط وفق می‌دهد.
5. فرد از خواسته‌ها، نیازها و تمایلات خودش آگاه نیست.
6. فرد در زمینه شغلی تصمیم درست و منطقی نگرفته است و تقریباً بلاتکلیف و سرگردان است.
7. فرد همیشه از دیگران مراقبت می‌کند و غم خوار دیگران است اما تقریباً هیچکس در زندگی او نیست که سنگ صبور او باشد و به حرف‌های او گوش کند.
8. فردی سرکش و نافرمان است و اگر کسی به او دستور بدهد بدون لحظه‌ای فکر جواب نه می‌دهد.(جبران افراطی)
9. انگار موجودیت خودش را به مخالفت جویی و عناد ورزی وابسته کرده است.(جبران افراطی)
10. اگر حرف‌ها یا اعمال دیگران موجب رنجیدگی خاطر فرد شود، نمی‌تواند در مقابل آن افراد قد علم کند.
11. فرد چون نمی‌خواهد دیگران او را فردی خودخواه و از و خود راضی تلقی کنند در فداکاری راه افراط را در پیش می‌گیرد.
12. فرد به خاطر مراقبت و حمایت از دیگران اغلب خودش را نادیده می‌گیرد.
13. فرد در خانه یا محل کار اغلب مسئولیت‌ها را بر عهده می‌گیرد.
14. وقتی دیگران دچار مشکل، درد یا ناراحتی می‌شوند با سخت کوشی بسیار به آن‌ها کمک می‌کند تا اوضاع آن‌ها را سرو سامان بدهد.
15. در اغلب موارد از کسانی که دائم به او دستور می‌دهند عصبانی می‌شود.
16. در اکثر موارد احساس می‌کند که در روابط بین فردی با دیگران سرش کلاه رفته است. زیرا بیشتر به نیازهای دیگران توجه دارد و دیگران خیلی به نیازهای او بها نمی‌دهند.
17. فرد هر وقت خواسته خودش را به دیگران می‌گوید احساس گناه می‌کند.
18. اگر دیگران کاری را از فرد درخواست کنند، غیرمستقیم در مقابل آن‌ها مقاومت می‌کند مثلاً کارها را به تعویق می‌اندازد، کارها را به عمد اشتباه انجام می‌دهد و برای انجام ندادن کارها، دلیل می‌تراشد. (اجتناب)
19. فرد نمی‌تواند در محل کارش تقاضای ارتقای شغلی بکند. (اجتناب)

20. اطرافیان به فرد می‌گویند که به اندازه کافی جاه طلب و درخواست کننده نیست. (اجتناب)
21. این افراد برای مهارت‌ها و موفقیت‌های خودشان ارزش زیادی قائل نیستند.
22. فرد نمی‌تواند بر سر منافع خود با دیگران مذاکره کند چون در این مواقع اکثراً دیگران می‌برند و او ضرر می‌کند.

 به طور کل افراد داری طرحواره اطاعت فرصت سوزی می‌کنند، دست گل به آب می‌دهند به ظاهر آرام هستند ولی در درون خود پر از خشم هستند که در اثر ناکامی در ‌ارضاء نیازها پدید آمده است و این خشم فروخورده می‌تواند منجر به سرکشی و طغیان شود.

 این افراد در محیط کار الگوی رفتاری متضادی دارند گاهی سلطه‌جو، کنترل‌گر و سرکش می‌شوند و گاهی در مقابل رئیس، نوکر مآبانه رفتار می‌کنند. گاهی هم بی‌نهایت پرتوقع و عصبانی‌اند، گاهی هم لام تا کام حرف نمی‌زنند.

درمان

برای درمان طرحواره اطاعت مانند دیگر طرحواره‌ها نیاز به مراجع به روانشناسِ طرحواره درمانگر است. طرحواره درمانگر پس از انجام تست و مصاحبه، طرحواره یا طرحواره‌های فرد را شناسایی می‌کند و بعد از تشخیص طرحواره فرد، شروع به طرحواره درمانی می‌کند.

من را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

• Instagram
• YouTube
• WhatsApp

منبع:

https://www.yourpsychologist.net.au/subjugation-lifetrap#:~:text=Subjugation%20schema%20exposes%20us%20to,boundaries%20and%20dealing%20with%20conflict.