انزوای اجتماعی طرحواره‌ای بسیار دردناک است زیرا فرد را از برآوردن اساسی‌ترین نیازهایش باز می‌دارد یعنی احساس تعلق داشتن، احساس عضوی از یک جامعه بودن، احساس پذیرفته شدن. مغز انسان به گونه‌ای تکامل یافته‌ است تا به عنوان بخشی از یک جامعه زندگی کند. سبک زندگی ما از زمان انسان‌های اولیه به طور چشمگیری تغییر کرده است اما مغز انسان‌ها هنوز اساساً یکسان است و نیازهای یکسانی دارد. وقتی فرد احساس می‌کند با دیگران متفاوت است و جزو گروه‌های اطرافش نیست، احساس تنهایی عمیقی را تجربه خواهد کرد اما متأسفانه، با طرحواره انزوای اجتماعی ارتباط برقرار کردن بسیار دشوار است و درد در این افراد دردناک‌تر خواهد بود. در این مقاله به معرفی طرحواره انزوای اجتماعی و تاثیر طرحواره انزوای اجتماعی در زندگی، سلامت، علل شکل‌گیری و درمان آن می‌پردازم.

آگاهی بیشتر در مورد طرحواره و انواع طرحواره‌ها

تاثیر طرحواره انزوای اجتماعی در زندگی

افراد دارای طرحواره انزوای اجتماعی از هرگونه موقعیت‌های اجتماعی فراری هستند و در موقعیت‌های اجتماعی دچار اضطراب، استرس و حقارت می‌شوند. وقتی با دیگران روبرو می‌شوند به هم می‌ریزند. این افراد از دنیا کناره‌گیری می‌کنند زیرا معتقدند که به جامعه تعلق ندارند. این افراد خودشان را متعلق به هیچ دسته و گروهی نمی‌دانند. احساس‌ اساسی این افراد این است که تفاوت اساسی با دیگران دارند وصله ناجور اجتماع هستند این حس متفاوت بودن و عدم تناسب با اجتماع باعث جمع‌گریزی این افراد می‌شود. این افراد تفاوت خود با افراد جامعه را بزرگ‌نمایی می‌کنند و این موضوع باعث می‌شود  تفاوت‌ها را بیش از اندازه بزرگ ببینند و از دیگران فاصله بگیرند و خودشان را متعلق به هیچ گروه یا دسته ندانند.

افراد دارای طرحواره انزوای اجتماعی شامل افرادی می‌شوند که خیلی باهوش هستند، خیلی زیبا هستند، از خانواده مشهوری هستند، از خانواده بدنامی هستند، از اقلیت‌های قومی و نژادی هستند، از لحاظ اقتصادی خیلی بالا یا خیلی پایین هستند، بازماندگان حوادث آسیب‌زا هستند، یتیم هستند، بی‌سرپرست هستند، مبتلا به معلولیت‌های جسمی هستند، افراد همجنس‌گرا یا ترنسکشوال، کلاً مواردی که باعث می‌شود فرد در موقعیت‌های اجتماعی اضطراب شدیدی را تجربه کند نشانگر فعال بودن طرحواره انزوای اجتماعی است.

تفکر افراد دارای طرحواره انزوای اجتماعی

افراد دارای طرحواره انزوای اجتماعی افکار، هیجانات و احساسات خود را بروز نمی‌دهند به موضوعاتی که دیگران مطرح می‌کنند بی‌تفاوت و بی‌اعتنا هستند، خیلی تقابل هیجانی ندارند، احساس می‌کنند با بقیه مردم فرق دارند در مدرسه، محل کار، با کسی گرم نمی‌گیرند. این افراد احساس اولیه‌شان احساس تنهایی است. احساس می‌کنند که از دنیا کنار گذاشته شده‌اند. این افراد دو نوع فکر اعتقاد دارند:

• خیلی با دیگران فرق دارند.
• اصلا دلربا و جذاب نیستند.

 گاهی هم این دو ترکیب می‌شوند که  سخت درگیر اضطراب اجتماعی می‌شوند و در موقعیت‌های اجتماعی احساس حقارت تجربه می‌کنند. در میان جمع دست و پای خود را گم می‌کنند هنگام صحبت کردن تپق می‌زنند چون مدام فکر می‌کنند چطور حرف بزنم بهتر است؟ چطور رفتار کنم بهتر است؟ چطور جواب دهم بهتر است؟ چکار کنم دست و پا چلفتی به نظر نیایم؟ احتمالاً من در این جمع از همه کم‌هوش‌تر، زشت‌تر و ناموفق‌تر هستم و بهتر است حرفی نزنم و توجه دیگران را به خودم جلب نکنم تا این مهمانی یا جشن و یا موقعیت اجتماعی به پایان برسد.

روابط اجتماعی

این افراد بیشتر از عیب و ایرادهای ظاهری و بیرونی فراری هستند. این افراد به دلیل تفکر منفی که در مورد خود دارند، در موقعیت‌های اجتماعی اضطرابشان افزایش می‌یابد و این اضطراب بالا باعث احساس حقارت می‌شود و کم‌کم یک چرخه معیوب شکل می‌گیرد.

این افراد به طور مداوم خودشان را با افراد دیگر به خصوص افرادی که در هرجنبه خاص از او برتر هستند مقایسه می‌کنند و کم‌کم دچار کمرویی می‌شوند و این کمرویی، دست و پای آن‌ها را در روابط اجتماعی می‌بندد و سبب می‌شود اضطراب آن‌ها در مقابل افراد غریبه و ناآشنا افزایش ‌یابد در واقع این افراد از قضاوت منفی دیگران می ترسند، می‌ترسند که تحت قضاوت و ارزشیابی قرار بگیرند، ممکن است به شغل خود، ظاهر خود، هوش خود، توانایی خود، مهارت‌های اجتماعی خود، قدرت بیان خود، منزلت اجتماعی حساسیت داشته باشند. افراد دارای طرحواره انزوای اجتماعی می‌ترسند مبادا دست‌شان رو شود و فردی نالایق شناخته شوند. این ترس هم باعث می‌شود در موقعیت‌های اجتماعی دست گل به آب دهند. چون آن‌قدر اضطراب دارند نمی‌توانند عملکرد مطلوب را نشان دهند یعنی توانایی دارند ولی در عمل، قدرت نشان دادن آن را ندارند چون همیشه گند می‌زنند یا اگر عملکردشان هم خوب است باز خودشان را متفاوت از دیگران می‌بینند.

افراد دارای طرحواره انزوای اجتماعی احساس می‌کنند که هیچکس تحویلشان نمی‌گیرد و آدم حسابشان نمی‌کنند و به راحتی به سوی درونگرایی، گوشه‌گیری پیش می‌روند. برخی از این افراد احساس می‌کنند در موقعیت‌های اجتماعی دچار انزوا شده‌اند و برخی هم احساس می‌کنند که به پوچی رسیده‌اند. افرادی که احساس جدایی می‌کنند خود را غریبه فرض می‌کنند و می‌گویند:

“هیچ شباهتی با اطرافیان ندارم”

آثار طرحواره انزوای اجتماعی بر سلامت فرد

افرادی که دچار طرحواره انزوای اجتماعی هستند در معرض اختلالات روان‌تنی مثل مشکلات قلبی، مشکلات تنفسی، مشکلات خواب، افسردگی و سردرد قرار می‌گیرند .

روش های مقابله‌ای

انزوای اجتماعی در افراد مختلف خود را  به صورت مختلف نشان می‌دهد:

• فرد ممکن است قلدر و مردم آزار شود که از دیگران فاصله می‌گیرد (جبران افراطی).
• فرد ممکن است منزوی و تنها شود و همیشه در حاشیه بماند(تسلیم).

در هر صورت مهم این است که فرد در درون خود احساس تنهایی دارد حتی اگر به ظاهر اجتماعی و معاشرتی باشد، باز هم در درون خود احساس تنهایی می‌کند. در روابط اجتماعی خیلی راحت نیستند زیرا محبتی را از گروه دریافت نکرده‌اند خیلی زود وارد دنیای بزرگسال می‌شوند. این افراد بیشتر به دنبال این هستند که فردی شبیه خود را پیدا کنند و احتمال دارد که به او وابسته شوند ولی همیشه آرزو دارند که در جمع پذیرفته شوند چون آرزوی فرد برآورده نمی‌شود گوشه‌گیر می‌شود و بیشتر سراغ مطالعه و کامپیوتر و فضای مجازی می‌رود.

افراد داری طرحواره انزوای اجتماعی برای رهایی از این طرحواره گاهی از چاله در می‌آیند و به چاه طرحواره معیارهای سرسختانه می‌افتند همیشه می‌خواهند از بقیه جذاب‌تر، باهوش‌تر و زیبا باشند.

 آشنایی بیشتر با طرحواره معیارهای سرسختانه

علل شکل گیری طرحواره انزوای اجتماعی

موارد زیر نشانگر ریشه‌های شکل گیری طرحواره انزوای اجتماعی است:

1. مسائل جسمانی مانند: چاقی، لاغری، قد بلند، قد کوتاه، ضعیف بودن، زشتی، ناتوانی، کوچک یا بزرگ بودن هیکل و اندام، بلوغ دیررس، بلوغ زودرس، ناتوانی جسمی و معلولیت
2. عوامل ذهنی مانند: ناتوانی در یادگیری، لکنت زبان، مشکلات عاطفی، افت تحصیلی، مطالعه زیاد
3. عوامل اجتماعی مانند: سردی اطرافیان، بی‌عاطفگی خانواده، بی‌تجربگی و ناتوانایی در شروع رابطه

• علت اساسی طرحواره انزوای اجتماعی این است که فرد در خانواده‌ای بزرگ شده که خیلی با دیگران متفاوت بوده‌اند. این تفاوت‌ها می‌تواند ناشی از تفاوت‌های فردی، تفاوت‌های قومی و مذهبی، تفاوت منزلت اجتماعی، تفاوت سطح تحصیلات و ثروت، تفاوت رسم و رسوم، تفاوت زبان باشد یا یکی از اعضای خانواده فرد بیماری خاصی دارد یا معتاد است یا به دلیل شغل والدین مجبور بوده‌اند هر چند سال یکبار مکان زندگی خود را تغییر دهند که این موارد زمینه ساز طرحواره انزوای اجتماعی می‌شود.

• در برخی موارد علامت در درون خود فرد است خیلی با هوش است، خیلی درس‌خوان است، پسری است که می‌خواهد با عروسک دخترها بازی کند، دختری است که به بازی‌های جنگی علاقه دارد. اگر فرد رشد عقلی، اجتماعی و عاطفی‌اش جلوتر از همسن و سال‌هایش باشد عواقب ناگواری دارد، یعنی احتمالاً درگیر طرحواره انزوای اجتماعی می‌شود. چون همسن و سال‌های فرد، فرد را در جمع خود نمی‌پذیرند، با فرد بازی نمی‌کنند، احتمالاً  فرد را مورد تمسخر قرار می‌دهند، فرد هم برای فرار از نیش و کنایه از آن‌ها کناره‌گیری می‌کند و از صمیمیت‌ورزی فرار می‌کند.

• البته برخی اوقات والدین عیب‌جو و ایرادگیر هم می‌تواند کودک را به این سمت سوق دهند. والدینی که از دست خط کودک، طرز نگاه کودک، رفتار کودک، حرکات کودک انتقاد می‌کنند. فرد کم کم به این نتیجه می‌رسد که فردی نامطلوب است و هیچکس دوستش ندارد و به همین دلیل در موقعیت اجتماعی یا قرار نمی‌گیرد و یا حرف نمی‌زند. والدینی که فرصت رشد حس فردیت و هویت را به کودک نمی‌دهند و فقط انتظار دارند که کودک طبق انتظار دیگران عمل کنند و پیرو باشد، این پیروی افراطی باعث می‌شود که کودک افکار و علایق خود را دنبال نکند آدمی مطیع «اطاعت» و پیرو «وابستگی» شود، این موارد باعث می‌شود فرد زمانی که در موقعیت روابط اجتماعی قرار می‌گیرد، می‌بیند که حرفی برای گفتن ندارد چون همه فکر و ذکرش دیگران است. سنگ صبور دیگران می‌شود ولی نمی‌تواند سفره دلش را باز کند. نمی‌تواند حرف دلش را بزند و خواسته‌های خود را مطرح کند بنابراین تصمیم می‌گیرد به طور کامل روابط اجتماعی را کنار بگذارد و به طرف انزوای اجتماعی پیش برود.
• در برخی از افراد طرحواره انزوای اجتماعی در نوجوانی برایشان شکل می‌گیرد زمانی که او سخت تحت تاثیر همسالان خود است ولی همسالان این پذیرش را ندارند و او دچار انزوا و گوشه گیری می‌شود.

ویژگی های طرحواره انزوای اجتماعی

1. فکر می‌کنند که با بقیه فرق دارند و نسبت به دیگران احساس حقارت می‌کنند. تفاوت‌ها را بزرگ و شباهت‌ها را کوچک برداشت می‌کنند. حتی وقتی با دیگران هستند باز هم احساس تنهایی می‌کنند.
2. در محل کار یا تحصیل در حاشیه هستند و از دیگران کناره‌گیری می‌کنند. در انجام پروژه‌ها و برنامه‌ها، برای عقاید و پیشنهادهای خود ارزش قائل نمی‌شوند و برای ارتقاء شغل خود تلاش نمی‌کند.
3. در جمع، فردی عصبی و کمرو می‌شوند و راحت نیستند. مدام نگرانند که مبادا کار اشتباهی از آن‌ها سر بزند یا حرفی بزند که مایه آبروریزی شوند. مدام حرف‌هایی را که می‌خواهد بزند را چندین بار در ذهن خود مرور می‌کنند، هنگام صحبت با غریبه‌ها راحت نیستند و فکر می‌کنند حرف ارزشمندی برای گفتن ندارند.
4. در گروه‌های اجتماعی شرکت نمی‌کنند، دوستان کمی دارند و بیشتر وقت خود را با خانواده سپری می‌کنند و یا به مطالعه و فضای مجازی اختصاص می‌دهند.
5. این افراد می‌ترسند که دیگران به مشکلات خانوادگی آن‌ها پی ببرند، اگر کسی از مشکلات خانوادگی آن‌ها اطلاع یابد سخت احساس شرمساری می‌کنند. همیشه سعی می‌کنند مشکلات خانوادگی خود را مثل رازی سر به مهر نگه دارند.
6. افراد دارای طرحواره انزوای اجتماعی برای اینکه دیگران، آن‌ها را در جمع خود بپذیرند به ظاهر نشان می‌دهد که مثل آن‌ها هستند چون نمی‌خواهد دیگران به عیب‌های آن‌ها پی ببرند. دوست ندارند از احساس‌ها و زندگی خود، افراد دیگر آگاه شوند زیرا فکر می‌کنند اگر دیگران به احساس‌ها و زندگی پر از عیب و ایراد آن‌ها پی ببرد او را تحقیر می‌کنند و دست رد به سینه  او می‌زنند.
7. این افراد اصرار شدیدی دارند که بر عیب و نقص‌های خانوادگی خود غلبه کنند، سعی می‌کنند با ثروت اندوزی، منزلت طلبی، موفقیت‌گرایی تحصیلی، پنهان سازی قومیت و نژاد بر این عیب خانوادگی فائق آیند.
8. افراد دارای طرحواره انزوای اجتماعی برای رهایی از این طرحواره گاهی از چاله در می‌آیند و به چاه طرحواره معیارهای سرسختانه می‌افتند همیشه می‌خواهند از بقیه جذاب‌تر، باهوش‌تر و زیباتر باشند. بخش‌هایی از شخصیت خودتان را نمی پذیرد زیرا معتقد است که دیگران و اطرافیان به دلیل این بخش‌‌ها از وجودش آن را سخت مورد سرزنش قرار می‌دهند.
9. این افراد به خاطر ویژگی‌های ظاهری خود خیلی خجالت می‌کشند، فکر می‌کنند که به اندازه دیگران جذاب و دلربا نیستند، برای جذاب بودن خیلی به ظاهر خود اهمیت می‌دهند و به احتمال زیاد پول زیادی خرج می‌کنند که دلربا و جذاب دیده شوند. نسبت به نقص ظاهری مثل وزن، اندام، قیافه و لباس خیلی حساس هستند.
10. از موقعیت‌هایی که احتمال می‌دهند خنگ و بی‌دست و پا و بی‌کفایت به نظر برسند تا جای ممکن اجتناب می‌کنند مثل رفتن به مهمانی، سخنرانی در جمع و …
11.  مدام خود را با افراد مشهور و شاخص مقایسه می‌کنند. همیشه دارایی‌های خود را با دارایی‌های دیگران و افراد معروف مقایسه می‌کنند.
12. افراد دارای طرحواره انزوای اجتماعی برای اینکه احساس نکنند از نظر اجتماعی آدمی بی‌کفایتی هستند بسیار سخت تلاش می‌کنند که نشان دهند که مهارت‌های اجتماعی بالایی دارند. سعی می‌کنند در هر جمعی محبوب قلب‌ها باشند، سعی می‌کنند نظر دیگران را به خود جلب کنند، سعی می‌کنند در شغل و درس یک سر و گردن از بقیه بالاتر باشند و با موفقیت‌های فرزندشان هم به دیگران فخر فروشی می‌کنند.

شعار اساسی این افراد این است :

«  وصله ناجور هر جمعی هستم »

درمان

برای درمان طرحواره انزوای اجتماعی مانند دیگر طرحواره‌ها نیاز به مراجع به روانشناس طرحواره درمانگر است. طرحواره درمانگر پس از انجام تست و مصاحبه، طرحواره یا طرحواره‌های فرد را شناسایی می‌کند و بعد از تشخیص طرحواره فرد، شروع به طرحواره درمانی می‌کند.

من را در شبکه‌های اجتماعی همراهی کنید

• Instagram
• YouTube
• WhatsApp

منبع:

https://www.schematherapyonline.com/social-isolation/