درماندگی آموخته شده حالتی است که پس از تجربه مکرر ناموفق یک موقعیت استرس‌زا در فرد رخ می‌دهد. فرد به این باور می‌رسد که قادر به کنترل یا تغییر وضعیت نیست، بنابراین دیگر تلاشی نمی‌کند حتی زمانی که فرصت‌هایی برای تغییر فراهم می‌شود.

روانشناسان برای اولین بار در سال 1967 پس از یک سری آزمایش بر روی حیوانات، درماندگی آموخته شده را توصیف کردند و نشان دادند که یافته‌های آن‌ها می‌تواند در مورد انسان نیز صدق کند.

درماندگی آموخته شده منجر به افزایش احساس استرس و افسردگی می‌شود. همچنین در برخی افراد سبب اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) شود.

این مقاله به بررسی وضعیت درماندگی آموخته شده می‌پردازد و راه‌هایی برای غلبه بر آن پیشنهاد می‌کند.

درماندگی آموخته شده چیست؟

به گفته انجمن روانشناسی آمریکا، درماندگی آموخته شده زمانی رخ می‌دهد که فردی به طور مکرر با موقعیت‌های غیرقابل کنترل و استرس‌زا مواجه می‌شود، سپس وقتی در شرایطی قرار می‌گیرد که می‌تواند تغییرات و کنترل بر موقعیت داشته باشد اما باز هم کاری انجام نمی‌دهد.

فرد یاد گرفته ‌است که در آن موقعیت درمانده است و دیگر سعی نمی‌کند آن موقعیت را تغییر دهد، حتی زمانی که تغییر ممکن است.

هنگامی ‌که فرد چنین تجربه‌ای  را دارد متوجه می‌شود که نمی‌تواند رویدادهای اطراف خود را کنترل کند و پس از چند بار تلاش ناکام دیگر انگیزه خود را از دست می‌دهد. این افراد اغلب دچار مشکل در تصمیم گیری هستند.

همچنین این موضوع خطر ابتلا به افسردگی را در افراد افزایش دهد.

مقاله مرتبط:

چگونه بهتر تصمیم بگیریم؟!

آزمایش منجر به کشف درماندگی آموخته شده

مفهوم درماندگی آموخته شده به طور تصادفی توسط روانشناسان  مارتین سلیگمن  و استیون‌اف.مایر کشف شد. آزمایش انجام شده برروی سه گروه از سگ‌ها انجامید

در گروه یک، سگ‌ها برای مدتی بدون شوک در جعبه بودند و سپس رها شدند.

در گروه دو، سگ‌ها بعد از ورود به جعبه تحت شوک الکتریکی قرار گرفتند که با فشار دادن دکمه‌ای با پوزه‌‎شان می‌توانستند از شوک جلوگیری کنند.

در گروه سه  سگ‌ها همان شوک‌های گروه دو را دریافت کردند، با این تفاوت که سگ‌های این گروه قادر به کنترل شوک نبودند. برای سگ‌های گروه سوم، شوک‌ها کاملاً تصادفی و خارج از کنترل آنها به نظر میرسید.

سپس سگ ها را در یک جعبه دیگر قرار دادند. سگ‌های گروه اول و دوم به سرعت متوجه شدند که با پریدن از مانع وسط جعبه از شوک فرار می‌کنند. اما سگ‌هایی که از گروه سوم بودند، هیچ تلاشی برای دور شدن از شوک ها نکردند.

علائم و تاثیرات درماندگی آموخته شده

درماندگی آموخته شده می‌تواند توانایی فرد را برای مدیریت موقعیت‌های استرس‌زا مختل کند. همچنین می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های سلامت روان مانند افسردگی و اضطراب را افزایش دهد.

برخی از علائمی‌که معمولاً مرتبط هستند عبارتند از:

• احساس عدم کنترل بر نتیجه موقعیت‌ها
• عدم درخواست کمک
• داشتن عزت نفس پایین
• کاهش انگیزه
• تلاش کم‌تر برای انجام وظایف
• عدم پشتکار
• احساس ناامیدی
• انفعال
• به راحتی تسلیم شدن
• اهمال‌کاری

مقاله مرتبط:

تعریف انواع اضطراب و درمان آن همراه با ویدیو

تاثیر بر کودکان

اغلب، درماندگی آموخته شده از دوران کودکی شروع می‌شود. هنگامی ‌که مراقبان پاسخ مناسبی به نیاز کودک برای کمک  نمی‌دهند، ممکن است کودک یاد بگیرد که نمی‌تواند وضعیت خود را تغییر دهد. اگر این به طور منظم رخ دهد، این نوع درماندگی ممکن است تا بزرگسالی ادامه یابد.

برخی از ویژگی هایی که در کودکان هستند عبارتند از:

• عزت نفس پایین
• انگیزه کم
• انتظارات کم از موفقیت
• ماندگاری کمتر
• کمک نخواستن
•  عدم موفقیت را به فقدان توانایی نسبت می‌دهند.
• موفقیت را به عوامل خارج از کنترل خود، مانند شانس نسبت می‌دهند.

کودکان ممکن است با ایجاد انعطاف پذیری از درماندگی آموخته شده اجتناب کنند. در میان بسیاری از عواملی که می‌تواند به تاب آوری کمک کند، دلبستگی مثبت به مراقبان، شوخ طبعی و استقلال است.

تاثیر بر بزرگسالان

در زیر چند نمونه از موقعیت‌هایی که می‌تواند منجر به درماندگی آموخته شده در بزرگسالان شود آورده شده است:

ترک نکردن سیگار علیرغم چندین بار تلاش برای ترک ممکن است باعث شود فرد باور کند که همیشه به سیگار کشیدن نیاز دارد.

ناتوانی در کاهش وزن پس از چندین مورد رژیم غذایی یا تغییر سبک زندگی ممکن است باعث شود فرد باور کند که هرگز نمی‌تواند وزن خود را کاهش دهد و از تلاش دست بکشد.

فرد ممکن است چند بار تلاش برای رهایی از آزارهای خانگی کند اما با توجه به شرایط محیطی و فرهنگی نتواند و به این باور برسد که باید تا آخر عمر همچین شرایطی را تحمل کند. ترک وضعیت آزار خانگی می‌تواند بسیار دشوار باشد. برخی از افرادی که این تجربه را دارند، قبل از انجام این کار، چندین بار منبع اعتماد را ترک می‌کنند. یک فرد ممکن است باور کند که هرگز نمی‌تواند از این موقعیت فرار کند، حتی زمانی که کمک و پشتیبانی در دسترس باشد.

چرا درماندگی آموخته شده فقط بر روی برخی افراد تأثیر می‌گذارد؟

تجربیات ناموفق یک فرد می‌تواند خطر ابتلا به درماندگی آموخته شده را افزایش دهد. معمولاً پس از تجربه وقایع مکرر آسیب‌زا مانند سوء استفاده در دوران کودکی یا خشونت خانگی شروع می‌شود. با این حال، هرکسی که این موارد را پشت سر می‌گذارد، دچار درماندگی آموخته شده نمی‌شود.

سبک‌های توضیحی نیز در توسعه آن نقشی دارند. سبک توضیحی روشی است که شخص برای توضیح یک رویداد برای خود دارد.

افرادی که دارای سبک توضیحی بدبینانه هستند(که باعث می‌شود آن‌ها رویدادهای منفی را اجتناب ناپذیر و ناشی از کاستی‌های آن‌ها ببینند)احتمال بیشتری دارد که درماندگی آموخته شده را تجربه کنند. افرادی که دارای سبک توضیحی خوش‌بینانه هستند کم‌تر این دچار این موضوع می‌شوند.

عواقب درماندگی آموخته شده

با گذشت زمان، درماندگی آموخته شده می‌تواند بر عملکرد فرد در محل کار یا مدرسه تأثیر بگذارد. در واقع، برخی تحقیقات نشان می‌دهد که درماندگی آموخته شده، اضطراب و خودکارآمدی پایین می‌تواند بر عملکرد در موضوعات تحصیلی خاص مانند ریاضیات تأثیر منفی بگذارد. علاوه بر کاهش موفقیت تحصیلی، دانش آموزانی که در دوران نوجوانی دچار درماندگی می‌شوند، ممکن است این شیوه‌ها را تا بزرگسالی نیز انجام دهند. این موضوع می‌تواند بر زندگی کاری و رفاه اجتماعی و روانی فرد تأثیر بگذارد.

این درماندگی همچنین ممکن است خطر برخی از مشکلات سلامت روان، از جمله افسردگی، اضطراب و PTSD را افزایش دهد.

ارتباط با مشکلات سلامت روان

با افسردگی، PTSD و سایر مشکلات سلامتی مرتبط است.

تحقیقات نشان می‌دهد که باعث افزایش احساس استرس، اضطراب و افسردگی در انسان و حیوان می‌شود.

به عنوان مثال، یک مطالعه بر روی افرادی که خشونت خانگی را تجربه کرده بودند نشان داد که آنها سطوح بالایی از ترس را تجربه کرده‌اند، که به طور بالقوه منجر به درماندگی آموخته‌شده می‌شود که ممکن است مانع از ترک موقعیت آزاردهنده شود.

مقاله مرتبط:

انواع افسردگی و انواع آن همراه با ویدیو

اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) چیست؟

درمان درماندگی آموخته شده

رایج ترین درمان، درمان شناختی رفتاری (CBT) است. CBT به افراد کمک می‌کند تا با تغییر نحوه تفکر و عمل خود بر این نوع چالش‌ها غلبه کنند.

در درمان، افراد می‌توانند:

• حمایت و تشویق دریافت کنند.
• ریشه‌های درماندگی آموخته شده را کشف کنند.
• راه‌هایی برای کاهش احساس درماندگی ایجاد کنند.
• افکار مربوط به ریشه‌های درماندگی خودآموخته شده را پیدا و شناسایی کنند.
• رفتارهایی که درماندگی را تقویت می‌کنند را شناسایی کنند.
• افکار و رفتارها منفی را با افکار مثبت و مفیدتر جایگزین کنند.
• عزت نفس خود را افزایش دهند.
• موارد سوء استفاده، غفلت و ضربه را بررسی کنند.
• برای خود اهداف و وظایف تعیین کنند.

برخی تحقیقات قدیمی‌تر نیز نشان می‌دهند که ورزش می‌تواند از درماندگی آموخته شده در حیوانات جلوگیری کند. اگرچه هیچ تحقیقی در مورد این تأثیر خاص ورزش در انسان وجود ندارد، فعالیت بدنی معمولاً برای سلامت روان مفید است و می‌تواند اضطراب، افسردگی، استرس و سایر مشکلات سلامتی را کاهش داده یا از آن جلوگیری کند.

یک رژیم غذایی سالم، مدیتیشن، ذهن آگاهی و تمرین تمرکز حواس از دیگر تغییرات سبک زندگی است که می‌تواند سلامت روان و دیدگاه فرد را تقویت کند.

مقاله مرتبط:

ذهن آگاهی چیست؟

سوالات متداول