طرحواره آسیب پذیری در برابر آسیب یا بیماری از برآورده نشدن مهم‌ترین نیازها در کودکی شکل گرفته است. هر کودکی نیاز دارد در خانواده حس استقلال، خودمختاری و حس توانمندی را تجربه کند، برای تجربه این حس‌ها باید در معرض آسیب‌های احتمالی قرار بگیرد که بدون این تجربیات، کودکان اغلب به بزرگسالانی محتاط و مضطرب تبدیل می‌شوند.

در این مقاله به تعریف طرحواره آسیب پذیری در برابر آسیب یا بیماری، روابط، تاثیر آن بر زندگی و سلامت، علل شکل‌گیری و درمان آن می‌پردازم.

آگاهی بیشتر در مورد طرحواره و انواع طرحواره‌ها

همه ما ممکن است گاهی این نگرانی را داشته باشیم که اتفاق بدی قرار است بیفتد اما فرد دارای طرحواره آسیب‌پذیری، همیشه احساس تهدیدات قریب‌الوقوع برای ایمنی خود یا عزیزانش را دارد و همیشه منتظر بلایای طبیعی است و این احساس را دارد دنیا مکانی خطرناک است. این افراد همه اتفاقات و حوادث اطراف خود را فاجعه سازی می‌کنند. این فاجعه سازی‌ها معمولا در سه حیطه زیر رخ می‌دهد:

• فاجعه سازی پزشکی(بروز یک جمله قلبی، بیماری ایدز)
• فاجعه سازی هیجانی( دیوانه شدن، از دست دادن کنترل )
• فاجعه سازی بیرونی(بلایای طبیعی، تصادف، خیانت)

هنگامی که طرحواره آسیب پذیری فعال می‌شود، ممکن است سبب ترس زیاد، کناره‌گیری، اجتناب، اقدامات حفاظتی و پاسخ‌های حمله یا فرار شود. نیاز واقعی پشت این طرحواره، ثبات و امنیت فیزیکی و عاطفی و توانایی مقابله با تهدیدات یا چالش‌های پیش رو است.

اگر به این فکر می‌کنید که آیا دچار طرحواره آسیب‌پذیری در برابر آسیب یا بیماری هستید یا خیر، باید درباره سوالات زیر فکر کنید فکر کنید:

• آیا بیش از حد نگران اتفاقات بد احتمالی برای شما یا خانواده‌تان هستید؟
• آیا هنگام تعامل با محیط خود احساس ناامنی می‌کنید؟
• آیا اغلب در مورد وقایع منفی که در دنیا اتفاق افتاده است را( در اخبار یا روزنامه) دنبال می‌کنید؟
• آیا محیط خود را غیرقابل پیش بینی و خطرناک می‌دانید؟
• آیا اغلب در مورد ایمنی بدنی خود نگران هستید؟
• آیا اغلب نگران سلامتی خود هستید؟
• آیا اغلب در مورد مسائل مالی خود نگران هستید؟
• آیا به طور معمول پیامدهای اتفاق‌‌ها و مشکلاتی که با آن‌ها روبرو هستید، را فاجعه سازی می‌کنید؟

روابط در طرحواره آسیب پذیری

افرادی که دارای طرحواره آسیب پذیری هستند، بیشتر جذب افرادی می‌شوند که سخت از او حمایت و مراقبت می‌کند. افرادی که طرحواره آسیب پذیری در آن‌ها فعال است جذب این افراد می‌شوند:

1. فرد دارای طرحواره آسیب پذیری تمایل دارد، فردی را برای زندگی انتخاب کند که به شدت از او در برابر خطرات و بیماری‌ها محافظت و از او حمایت کند. همسری بسیار قوی ولی در عوض خود فرد بسیار ضعیف و نیازمند است.
2. تمام فکر و ذکر فرد این است که همسرش شجاع باشد، از نظر مالی پیشرفت کند و هیچ آسیب جسمی ‌نبیند. سخت دوست دارد که همسرش پله‌های موفقیت را طی کند و همواره آماده است که از همسرش حمایت کند.
3. فرد دارای طرحواره آسیب پذیری به دنبال کسی است که مشتاق شنیدن حرف‌های او درباره ترس‎هایش باشد و مدام به او اطمینان دهد که اتفاق ناگواری برایش پیش نخواهد آمد. در واقع  فرد دنبال کسی است که نگران و دلواپس او باشد، فرد دوست دارد پیش او خودش را لوس کند، کسی که حامی ‌او باشد و در برابر او احساس امنیت کند.

تاثیر طرحواره آسیب پذیری در زندگی

1. این افراد در اغلب اوقات زندگی روزمره اضطراب دارند(GAD) چون در مورد ترس‌های خود اغراق می‌کنند.
2. این افراد نگران سلامتی خود هستند. مدام یک پای ثابت آزمایشگاه‌ها و مطب‌های پزشکی هستند، حوصله خانواده خود را سر برده‌اند، زیرا همیشه می‌خواهند به او اطمینان بدهند. این افراد نمی‌توانند از زندگی خود لذت ببرند.
3. چون این افراد حملات وحشت زدگی دارند(حملات پنیک) همیشه نسبت به احساسات بدنی و بیماری احتمالی اشتغال ذهنی دارند.
4. اختلال وسواس فکری عملی نیز در این طرحواره بسیار رایج است، زیرا فرد برای جلوگیری از هرگونه آسیب احتمالی، ممکن است یک سری رفتارهای وسواس و آیینی انجام دهد.
5. این افراد در مورد ورشکتگی مالی نگرانی غیرمعقولی دارند و همین نگرانی‌ها باعث می‌شود که خسیس و مال‌پرست شوند و نتواند در زمینه‌های مالی دست به خطر بزند(آهسته برو که گاو شاخت نزند).
6. فرد دارای طرحواره آسیب پذیری دست به هر کاری می‌زند که جان خودش را از خطرات در امان نگه دارد مسافرت نمی‌رود و بی‌خیال بسیاری از تفریح‌ها می‌شود و زندگی برایش کسالت آور می‌شود.
7. هر جا که احتمال بدهد خطری وجود دارد عطایش را به لقایش می‌بخشد مثل آسانسور، مترو، هواپیما و…
8. از همسرش می‌خواهد که از او مراقبت کند و به او وابسته می‌شود و این امر همسرش را خسته می‌کند.
9. این اضطراب مزمن فرد را در معرض اکثر اختلالات روانی فیزیولوژیایی قرار می‌دهد مواردی چون : آسم، زخم معده، میگرن و…
10. چون ذهن فرد درگیر ترس‌های زندگی اجتماعی و فعالیت‌هایش محدود می‌شود کارهایی را که دیگران به آسانی انجام می‌دهند، برای فرد بسیار سخت و طاقت‌فرسا جلوه می‌کند.
11. از آنجایی که همسر و اعضای خانواده فرد دارای طرحواره آسیب پذیری مجبور هستند برای کاهش ترس‌های فرد با او باشند و مراعات او را بکنند فرد به نوعی سربار آن‌ها می‌شود.
12. فرد دارای طرحواره آسیب پذیری احتمالاً ترس‌های خودش را به فرزندانشان منتقل می‌کند.
13. برای فرار از ترس‌ها دست به دامن ترفندهای مختلفی می‌شود و این ترفندها او را در دام وسواس یا افکار خرافی می‌اندازد.
14. فرد برای کاهش اضطراب مزمن خود، خودسرانه دارو، پرخوری و مصرف الکل می‌کند.

روش‌های مقابله‌ای با طرحواره آسیب پذیری

فرار مهم‌ترین سبک مقابله‌ای است که زندگی افراد دارای طرحواره آسیب پذیری در برابر آسیب یا بیماری را محدود می‌کند و صبر اطرافیان را لبریز می‌کند.

رفتارهای وسواسی چون: شمردن، چک کردن، شستن و آب کشیدن هم در این طرحواره دیده می‌شود.       

• تسلیم: این افراد همیشه به دنبال اطلاعاتی هستند که به فرد و ضرر مالی و… ربط دارد. خوانندگان قسمت حوادث روزنامه‌ها هستند که دیگران چه آسیبی دیدند که خودشان هم منتظر  همان آسیب باشند.
•  اجتناب: این افراد کلا از هر موقعیتی که ناامن است فرار می‌کنند، اصلاً وارد جاهایی که فکر کند امن نیست نمی‌شود، هرگز اهل ریسک کردن نیستند.
• جبران افراطی: این افراد سعی دارند خودشان را خیلی نترس و شجاع نشان دهند و وارد هر کاری می‌شوند، سر نترس از خودشان نشان می‌دهند و به خطرات احتمالی کارها توجهی ندارند.

علل شکل گیری

1. والدین این افراد والدینی ترسو و محتاط هستند و در برخی زمینه‌های خاص مثل زمینه‌های فردی، مالی و از دست دادن کنترل آسیب پذیر بوده‌اند.
2. والدین فرد بسیار مراقب او بوده‌اند و همیشه درباره خطرات احتمالی به فرد هشدار می‌دادند. با این هشدار دهی دائمی ‌فرد به تدریج به این احساس می‌رسد که بسیار ضعیف‌تر و بی‌کفایت‌تر از آن است که بتواند از عهده چالش‌های زندگی برآید.
3. والدین فرد او را به حال خودش رها کرده‌اند و در دوران کودکی از لحاظ عاطفی، مالی و جسمی ‌اوضاع و احوال خوبی نداشته است. فرد در این شرایط ممکن است دچار چند طرحواره هم زمان مانند طرحواره‌های آسیب پذیری، محرومیت هیجانی و بی‌اعتمادی شود.
4. فرد دارای طرحواره آسیب پذیری دوران کودکی سختی داشته است و یا حادثه ناگواری برایش پیش آمده است( مثل تصادف).
5. یکی از والدین خود را در حادثه‌ای دلخراش از دست داده است و این حادثه باعث شده است که دنیا را محل ناامن و خطرناک بداند.

شایع‌ترین علت طرحواره آسیب پذیری داشتن والدینی است که خودشان طرحواره آسیب پذیری را دارند و به فرزندانشان انتقال می‌دهند.

 والدینی که مدام در مورد همه چیز هشدار می‌دهند مثل هوا سرده سرما نخوری، تصادف نکنی، مواظب کیفت باشی و اگر کوچک‌ترین نشانه بیماری وجود داشته باشد، فرزند خود را به دکتر می‌برند.

 والدینی که حمایت افراطی از کودک دارند احتمالاً خودشان دارای طرحواره آسیب پذیری هستند و به دلیل ترس‌های خودشان است که سخت از بچه محافظت و حمایت می‌کنند. برای این والدین هر مکانی و هر حرکتی از سوی بچه‌ها خطرناک است به همین دلیل مدام هشدار می‌دهند. وقتی فرد مدام در مقابل هشدارهای متعدد قرار می‌گیرد بالاخره تسلیم می‌شود و می‌پذیرد:

• توان رویارویی با خطرات را ندارد.
• قبول می‌کند که ضعیف‌تر از آن است که بتواند روی پای خودش بایستد.
• خودش را به حمایت مادر و مراقبت او وابسته می‌کند و تقریباً مثل روز برای این افراد مشخص است که بدون حمایت مادر احتمالاً اتفاق بدی برای او رخ خواهد داد.

درمان

برای درمان طرحواره آسیب پذیری در برابر آسیب یا بیماری مانند دیگر طرحواره‌ها نیاز به مراجع به روانشناس طرحواره درمانگر است. طرحواره درمانگر پس از انجام تست و مصاحبه، طرحواره یا طرحواره‌های فرد را شناسایی می‌کند و بعد از تشخیص طرحواره فرد، شروع به طرحواره درمانی می‌کند.

من را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

• Instagram
• YouTube
• WhatsApp

منبع:

https://www.mind-balance.org/post/vulnerability-to-harm-schema