طرحواره معیارهای سرسختانه / عیب جویی افراطی در حوزه پنجم طرحواره که بر اثر برآورده نشدن نیاز اساسی در کودکی یعنی نیاز به بازی، تفریح و فعالیت‌های لذت‌بخش شکل گرفته است. طرحواره معیارهای سرسختانه یکی از شایع‌ترین طرحواره‌ها در افراد است.

شعار اصلی این افراد این است که هیچ‌وقت از هیچ چیز راضی نیستم. کسانی که طرحواره معیارهای سرسختانه در آن‌ها فعال است سخت در پی تلاش بسیار زیاد برای رسیدن به ایده‌آل‌ها و معیارهای بلند پروازانه درونی شده‌ای هستند که در مورد رفتار و عملکرد خویشتن دارند. این افراد این تلاش مضاعف را معمولاً برای جلوگیری از انتقاد از خودشان می‌دهند. 

فرد دارای طرحواره معیارهای سرسختانه در مورد خودش و دیگران بیش از حد سختگیری می‌کند و این موضوع صدمه جدیی به احساس لذت‌طلبی، آرامش، سلامتی، عزت‌نفس، احساس ارزشمندی و روابط صمیمانه فرد وارد می‌کند.

این افراد به طور معمول در خانواده‌هایی رشد کرده‌اند که همیشه تحت فشار قرار می‌گرفتند. این افراد نسبت به خودشان و نسبت به دیگران عیب‌جویی افراطی دارند.

اطلاعات بیشتر در مورد مفهوم طرحواره و انواع آن

در این مقاله به تعریف، انواع، نشانه‌ها، ویژگی‌ها، مدل رفتاری در روابط و درمان طرحواره معیارهای سرسختانه / عیب جویی می‌پردازم.

ویژگی‌های طرحواره معیارهای سرسختانه

این افراد باید تمامی تلاش خود را برای دستیابی به استانداردهای درونی غیر قابل انعطاف پذیر خود، در مورد رفتار و عملکرد بکنند. زیرا هدف اساسی آن‌ها رهایی از سرزنش دیگران است. همیشه احساس می‌کنند که تحت فشار و اجبار قرار دارند و این موضوع باعث تجربه اضطراب شدید در آن‌ها می‌شود. 

فردی که طرحواره معیارهای سرسختانه دارد خود را تحت فشار زمانی قرار می‌دهند و می‌خواهند چندین کار را همزمان انجام دهند. تحت فشار بودن این افراد تمامی ندارد چون بی‌نقص بودن همیشگی غیرممکن است.

 سبک تفکر آن‌ها همه و هیچ است و هرگز استانداردهای خود را کمال‌گرایانه نمی‌دانند و معتقدند که معیارهای آن‌ها کاملاً طبیعی و درست است.

خود را ملزم به انجام همه امور می‌دانند. حتی اگر کسی متوجه آن‌ها نباشد، کارهای خود را دنبال می‌کنند. هم معیارهای بلند پروازانه را دنبال می‌کنند و هم به دنبال کسب توجه بیرونی هستند. ممکن است این افراد دارای اختلال شخصیت نارسیسم باشند. طرحواره پذیرش جویی، کمال‌گرایی و استحقاق در آن‌ها هم ممکن است قابل مشاهده باشد.

اکثر افرادی که طرحواره معیارهای سرسختانه را دارند معتاد به کار کردن هستند و برای رسیدن به معیارهای خود در یک حوزه خاص بی‌وقفه تلاش می‌کنند. حال این حوزه می‌تواند تحصیل، شغل، خانه، عملکرد ورزشی، سلامتی، اخلاق، پیروی از قانون، در آمد، فعالیت‌های هنری و…. باشد.

فرد داری طرحواره معیارهای سرسختانه به ندرت از موفقیت لذت می‌برند. از نوع روابط شغلی و صمیمی کاملاً ناراضی هستند. همیشه در حال بدو بدو هستند و انگار هیچ آرامش و آسایش ندارند هر چقدر هم کار کنند باز احساس می‌کنند کم کاری کرده‌اند. زیاده خواهی این افراد پایان ندارد هر چقدر هم موفق باشند باز احساس می‌کنند عقب هستند. 

کمال‌گرایی در طرحواره معیارهای سرسختانه

افرادی که در دام طرحواره ناسازگار کمال‌گرایی قرار دارند همیشه حس می‌کنند که تحت فشار هستند و هیچ‌وقت روی آرامش را نمی‌بینند و از زندگی لذت نمی‌برند. دائم می‌جنگند همیشه به خودشان سخت می‌گیرند که پیشرفت کنند در انتخاب شریک زندگی هم معیارهای سرسختانه‌ای‌ دارند انگار در جستجوی ناکجا آباد هستند.

 افراد کمال‌گرا همیشه دنبال بهترین‌ها هستند. بهترین خانه، بهترین کار، بهترین لباس، بهترین تفریح، بهترین ماشین، بهترین فرزند و… نظم و ترتیب برای این افراد جایگاه خاصی دارد برای او باید همه چیز مرتب و منظم باشد. دیگران وقتی با او روبرو می‌شوند به معیارهای سختگیرانه او پی می‌برند در عین حال خود این افراد احتمالاً از سختگیرانه بودن معیارهای خودشان آگاه نیستند. جالب اینکه این افراد وقتی با این سختگیری‌ها پیشرفت می‌کنند اطرافیان بیشتر خوشحال می‌شوند، ولی خود فرد آن را کاری معمولی می‌داند.

دغدغه اصلی این افراد زمان است همیشه وقت کم دارند انگار با زمان مسابقه گذاشته‌اند. کارهای زیادی دارد ولی وقت ندارد از پوچی و بی‌معنایی زندگی شکایت دارند و این موضوع احتمال افسردگی را زیاد می‌کند. این افراد با اینکه خسته هستند و انرژی ندارند، باز هم مسئولیت و کار جدید را قبول می‌کنند.

عوارض جسمی طرحواره معیارهای سرسختانه

علائم جسمی ناشی از استرس و اختلالات روانی فیزیولوژیکی در این افراد قابل مشاهده است. مواردی چون: روده تحریک پذیر، فشار خون، زخم معده، زخم کولیت، بی‌خوابی، خستگی، حملات وحشت زدگی، ضربان قلب نامنظم، چاقی، کمر درد، مشکلات پوستی، آسم، آرتروز و…

انواع طرحواره معیارهای سرسختانه

افرادی که دارای معیارهای سرسختانه هستند در سه دسته : وسواسی، موفقیت‌طلبی و منزلت‌طلبی دسته بندی می‌شوند. 

وسواسی

برای این فرد باید همه چیز در بهترین حالت باشد این افراد مدام به جزئیات کم اهمیت و پیش پا افتاده توجه می‌کنند. این افراد سخت از اشتباه کردن می‌ترسند. اگر کارها طبق معیارهای او انجام نشود آشفته می‌شوند و ناکامی را تجربه می‌کند. این افراد آن‌قدر درگیر جزئیات می‌شوند که اصل ماجرا را فراموش می‌کنند.

این افراد می‌خواهند همه چیز عالی باشد کیفیت غذا، دمای محیط، ماشین و… اگه عالی نباشد عصبانی می‌شوند. اگر خودش هم یک اشتباه جزئی کند کل شخصیت خودش را زیر سوال می‌برد. این افراد سخت خویشتن‌دار هستند. بیشتر دنبال کنترل‌گری هستند هم می‌خواهند خودشان را کنترل کنند و هم می‌خواهند محیط و اطرافیان و شرایط را کنترل کنند.

موفقیت طلبی

افرادی که موفقیت طلبی دارند معتاد به کار هستند و شبانه روز کار می‌کنند استراحت برای این افراد بی‌معنا است. همیشه سایر نیازهای زندگی خود را فدای نیاز به موفقیت طلبی می‌کنند. سعی دارند همیشه بهترین و عالی‌ترین باشند به هیچ عنوان نمی‌توانند توقعات خودشان را کاهش دهند.

تفاوت بین طرحواره شکست با معیار سرسختانه در زمینه تلاش زیاد برمی‌گردد به این موضوع که افراد دارای طرحواره شکست به طور متوسط پایین‌تر از همسن و سال‌های خود هستند و پس از انجام امور به خود می‌گویند “دیدی گند زدم من هیچ کاری را نمی‌توانم به درستی انجام دهم” ولی افراد دارای طرحواره معیارهای سرسختانه در مقایسه با همسن و سالهای خود موفق‌ترند ولی باز مدام تلاش می‌کنند و باز به خود می گویند خوب انجامش دادم ولی می‌توانم بهتر از این هم عمل کنم.

این افراد نمی‌ترسند شکست بخورند، می‌ترسند معمولی باشند. اگر کسی جلوی جاه‌طلبی و آرزوهایشان را بگیرد بشدت عصبانی می‌شوند زیرا دوست دارند در هر رقابتی پیروز شوند و اگر نتوانند به خواسته‌های خود برسند گاهی لبه تیز خشم را به سمت خود می‌گیرند. اگر شدت موفقیت طلبی را کاهش دهند و نسبت آن کم‌تر شود تعادل کار و تفریح آن‌ها از دست می‌رود خیلی تفریح نمی‌کنند. 

منزلت طلبی

افرادی که دچار منزلت طلبی هستند ذهنیت شان سخت درگیر پایگاه اجتماعی، ثروت، زیبایی، شأن و جایگاه است در واقع منزلت طلبی نوعی حمله برای جبران بی‌ارزشی و طرد اجتماعی است. اگر فرد به صورت افراطی به دنبال منزلت طلبی باشد هیچگاه راضی نمی‌شود. مهم نیست که فرد چی‌کار می‌کند چون هیچ‌وقت راضی نخواهد شد وقتی هم که نتواند به خواسته‌های خود دست یابد به شدت شرمسار می‌شود و برای کاهش این شرمساری خود را تنبیه می‌کند.

 همیشه به دنبال شهرت، قدرت و ثروت اندوزی هستند و این موضوع یک جنگ بی‌برنده است که در نتیجه آن فقط به خود فشار وارد می‌کنند و فرد همیشه احساس می‌کند که تحت فشار است.

علل شکل‌گیری طرحواره معیارهای سختگیرانه

1. والدین فرد عشق مشروط به فرد داده‌اند. فرد در صورتی عشق و محبت دریافت می‌کرد که به معیارهای والدین دست می‌یافت.
2. یکی یا هر دو والدین فرد معیارهای بلند پروازانه و نامتعادل داشتند. 
3. فرد، معیارهای سرسختانه را انتخاب می‌کند تا بتواند حس بی‌ارزشی، طرد اجتماعی، محرومیت هیجانی و شکست را جبران کند به عبارتی از چاله در می‌آید و در چاه می‌افتد.
4. زمانی که فرد نمی‌توانست به انتظارات ایده‌آل پرستانه والدین خودش دست یابد، یکی یا هر دو والد، او را شرمسار می‌کردند و فرد را از انتقادهای بی‌رحمانه بی‌نصیب نمی‌گذاشتند.

هر چه قدر والدین تحصیلات بالاتری داشته باشند و آدم برجسته‌تری باشند، بیشتر احتمال دارد که فرزندان آن‌ها تحت چنین فشاری قرار بگیرند.

مقاله مرتبط:

اضطراب جدایی؛ علائم، علل، عوارض و درمان

طرحواره رهاشدگی چیست؟ نشانه‌ها، علل و درمان آن

نشانه های طرحواره معیارهای سرسختانه 

1. به دلیل استرس‌های زندگی روزمره مثل پر مشغلگی، سلامتی فرد به خطر می‌افتد این به خطر افتادن به دلیل حوادث اجتناب ناپذیر زندگی نیست. 
2. فرد تعادل بین کار و تفریح را از دست می‌دهد انگار زندگی برای فرد در حکم کار کردن، استرس و فشار دائمی است بدون اینکه تفریحی داشته باشد.
3. به نظر می‌رسد که کل زندگی فرد حول‌و‌حوش موفقیت، موقعیت اجتماعی پیدا کردن و ثروت اندوزی می‌چرخد. این باعث شده که فرد خویشتن واقعی خود را از دست بدهد و نمی‌داند که هم اکنون چه چیزی او را خوشحال می‌کند.
4. فرد انرژی زیادی را صرف نظم و انضباط زندگیش می‌کند. او وقت زیادی را برای برنامه‌ریزی، سازماندهی و تمیزی می‌گذارد و فرصتی برای آرامش ندارد.
5. به دلیل پرکاری و مشغله زیاد رابطه او با اطرافیان دچار آسیب شده است.
6. دیگران در کنار این فرد احساس بی‌کفایتی و ناآرامی می‌کنند زیرا نگرانند شاید نتوانند انتظارات او را برآروده کنند. 
7. فرد به ندرت از موفقیت‌های خودش لذت می‌برد بعد از هر موقعیتی بلافاصله کار بعدی را شروع می‌کند.
8. فرد چون مدام درحال تلاش برای کسب موفقیت است احساس می‌کند که از پا افتاده است و دائما وقت کم می‌آورد و از کمبود وقت می‌نالد. 
9. فرد معیارهایش آن چنان ایده‌آل گرا است که بسیاری از فعالیت‌های عادی برای او در حکم کار طاقت‌فرسا است و از آن لذت نمی‌برد. زیرا خیلی به خودش سخت می‌گیرد.
10. کمال‌گرایی او باعث می‌شود که فرد اهمال کاری کند. چون با کمال‌گرایی کار برای او سخت و طاقت‌فرسا می‌شود، پس از انجام آن کار طفره می‌رود.
11. از آنجایی که اطرافیان قادر به برآورده کردن معیارهای سرسختانه او نیستند سخت بر آشفته و عصبانی می‌شود.
12. در همه عرصه‌های زندگی می‌خواهد یکه تاز میدان باشد. همیشه می‌خواهد نفر اول باشد. 

طرحواره معیار سرسختانه در رابطه با دیگران

طرحواره معیارهای سرسختانه فقط برای خود فرد مشکل ساز نیست بلکه برای اطرافیان فرد هم مشکل ساز خواهد بود وقتی این افراد نتوانند به سرعت کار کنند و یا کارهایشان را خوب انجام دهند به شدت تحریک‌پذیر می‌شوند .بنابراین یکی از احساسات شایع در این طرحواره همین تحریک‌پذیری است که تحت فشار مزمن زمان و رقابت‌جویی در فرد به وجود می‌آید.

نشانه های خطر طرحواره معیارهای سرسختانه در روابط عاشقانه 

1. فرد جذب کسی می‌شود که بسیار موفق، پولدار، صاحب مقام و منزلت اجتماعی است.
2. جذب کسی می‌شود که دقیقاً مثل خود او بسیار دقیق و وسواسی است.
3. جذب کسی می‌شود که بسیار سخت‌گیر و ایده‌آل گرا است. 
4. جذب کسی می‌شود که عاشق کار و تلاش است و استراحت ندارد.
5. چون فرد و همسرش همیشه در حال کار کردن هستند، فرصت چندان برای با هم بودن ندارند.
6. رابطه فرد برای دیگران ممکن است الگو باشد، اما خود او چندان رضایتی ندارد.
7. در برخی موارد فرد جذب کسی می‌شود که از لحاظ مالی و حرفه‌ای از او پایین‌تر باشد تا بتواند فخر فروشی کند.
8. در برخی موارد جذب کسی می‌شود که بسیار بی‌نظم و شلخته است.
9. جذب کسی می‌شود که مثل والدینش به او عشق مشروط ابراز می‌کند.
10. جذب کسی می‌شود که در برابر معیارهای سختگیرانه کوتاه بیاید. برخی موارد هم برعکس جذب کسی می‌شود که در برابر معیارهای سختگیرانه او کوتاه نیاید.
11. جذب کسی می‌شود که تحصیلات عالیه دارد.
12. جذب کسی می‌شود که بر خلاف او آدم راحت‌گیر و آسانگیر است.
13. فرد جذب کسی می‌شود که بتواند با او در کاهش فشارهای زندگی کمک کند.

درمان

برای درمان طرحواره معیارهای سرسختانه، مانند بقیه انواع طرحواره‌ها نیاز به مراجع به روانشناسِ طرحواره درمانگر دارید. که پس از انجام تست و مصاحبه طرحواره یا طرحواره‌های شما را شناسایی کند و بعد شروع به طرحواره درمانی کند.

من را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

• Instagram
• YouTube
• WhatsApp

منبع:

https://www.psychologytoday.com/us/blog/the-savvy-psychologist/202201/18-schemas-change-the-way-you-see-the-world#:~:text=Unrelenting%20Standards%2FHypercriticalness,doing%20this%20to%20avoid%20criticism.